Włosy złotawe, oczy zielonkawe

W gramatykach i słownikach o derywatach zbudowanych przez dodanie cząstki -awy zwykle piszę się, że wyrażają one mniejszy stopień natężenia cechy, o której mówi podstawowy przymiotnik. I rzeczywiście, jeśli przyjrzymy się przywołanym frazom, to złotawy, czerwonawy i rudawy nazywają obiekty, które albo jeszcze nie mają koloru złotego, czerwonego i rudego, lecz dopiero go nabierają, albo też są tylko trochę złote, czerwone i rude. Jak widać, omawiane wyrazy nie nazywają cechy bezpośrednio (jak np. przymiotniki wysoki, inteligentny, drewniany czy prosty), lecz pośrednio - przez odwołanie do innej cechy. Formant -awy ma zatem ściśle określoną funkcję i nadaje wyrazom pochodnym konkretne znaczenie. Czy jednak omawiany formant może być regularnie dołączany do wszystkich przymiotników? Oczywiście, nie. Jeśli przejrzymy słownik języka polskiego, to okaże się jednak, że takich przymiotników jest całkiem niemało. Dzielą się przy tym na kilka charakterystycznych grup.

Najliczniejsza to nazwy barw, odcieni, stopni natężenia światła itp. Znajdziemy zatem m.in. słowa białawy, bladawy, brązowawy, ciemnawy, czerwonawy, czarniawy, jasnawy, mętnawy, mrocznawy. niebieskawy, różowawy, sinawy, szarawy, śniadawy, widnawy, zielonkawy, złotawy czy żółtawy. Poza jednym wyjątkiem wszystkie zostały utworzone regularnie, forma zielonkawy powstała - być może - na zasadzie fałszywej analogii do wyrazu niebieskawy.

Druga to nazwy odnoszące się do wrażeń smakowych, np. cierp-kawy, gorzkawy, kwaskowy, kwaśnawy, słodkawy czy słonawy.

Kolejna to określenia związane ze zmysłem dotyku, np. ciepławy, chłodnawy, miękkawy, mokrawy, ostrawy, tępawy, twardawy... czy zimnawy.

Do czwartej należą określenia pewnych cech fizycznych, np. chu-dawy, długawy, grubawy, krótkawy, krzywawy, niskawy, okrągławy, piaskowy, rządkowy czy tłustawy. Jak widać, wszystkie przywołane wyrazy odnoszą się do wrażeń zmysłowych (także słuchu, istnieje bowiem przymiotnik ciekawy), opierają się więc na ludzkim doświadczeniu. Poza tym znaleźć można także przymiotniki nazywające inne cechy, które łatwo dają się zaobserwować, np. głuchawy, słabawy, starszawy czy śłepawy. Są jednak również takie, które określają nie tyle jedną konkret ną, doświadczalną cechę, ile raczej zespół cech i często są związane z negatywnym wartościowaniem, np.: chytrawy, głupawy, kiepskawy, nudnawy, podławy, ponurawy, smutnawy czy trudnawy.

dr Tomasz Korpysz

Tekst pochodzi z Tygodnika
Idziemy, 17 lipca 2016

Wasze komentarze:

Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy.

Autor Treść

Nowości św. Jerzy Modlitwa do św. Jerzego Litania do św. Jerzego Szatańskie narzędzie nr 1 (Ap 13,1-4) Ks. Bolesław Kaźmierski< Tajemnicze priony

Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2023

Poprzednia

[ Powrót ]

Następna