Peryfrazy, czyli wyrażenia omowne - Nauka

Aby nie pozostawiać czytelników na poziomie ogólnych teoretycznych sformułowań, można w tym miejscu przywołać choćby takie peryfrazy jak "czarne złoto" (czyli "węgiel"), "Kraj Klonowego Liścia" (czyli "Kanada") czy pochodzące z tekstów sportowych określenie "człowiek, który zatrzymał Anglików na Wemblay" używane niekiedy zamiast imienia i nazwiska "Jan Tomaszewski". Peryfrazy służą osiągnięciu kilku różnych celów. Po pierwsze, pozwalają uniknąć wielokrotnego powtarzania jakiegoś wyrazu czy wyrażenia w jednym tekście. Tę funkcję pełnią zwykle najprostsze, najłatwiej zrozumiałe i najbardziej typowe peryfrazy, jak choćby "autor »Pana Tadeusza« (zamiast "Adam Mickiewicz") czy "stolica Francji" (zamiast "Paryż"). Takie wyrażenia omowne najczęściej są neutralne i nie wnoszą do tekstu dodatkowych walorów stylistycznych.

Po drugie, niektóre peryfrazy mają charakter metaforyczny, a celem ich używania jest wzbogacenie stylistyczne tekstu, wyróżnienie go spośród innych, a przez to - przyciągnięcie uwagi odbiorcy (niekiedy nazywa się je "peryfrazami ozdobnymi"). Do tej grupy można zaliczyć takie wyrażenia jak np. "zimowa stolica Polski" ("Zakopane"), "Kraj Kwitnącej Wiśni" ("Japonia"), "Stolica nad Tamizą" ("Londyn"), "ojczyzna kangurów" ("Australia"), "czerwona planeta" ("Mars"), "srebrny glob" ("księżyc"), "białe szaleństwo" ("narciarstwo"), "królowa sportu" ("lekkoatletyka"), "stróż prawa" ("policjant").

Po trzecie, wiele peryfraz pełni funkcję łagodzącą, czyli funkcję eufemizmów. Przypomnijmy, że eufemizmy to konstrukcje, których używamy, gdy nie chcemy wprost wyrazić treści niemiłych, niegrzecznych, brutalnych, nieprzyzwoitych itp. Oto kilka typowych przykładów: "być przy kości" ("być otyłym"), mijać się z prawdą" ("kłamać"), "czesać się na Kojaka" ("być łysym"), "mieć lepkie ręce" ("kraść"), "przenieść się na łono Abrahama" ("umrzeć"), "miejsce, gdzie król piechotą chodzi" ("toaleta"), "kobieta lekkich obyczajów" ("prostytutka").

Jak widać, peryfrazy to grupa interesujących, bardzo różnorodnych wyrażeń. Niektóre z nich przy tym sprawiają użytkownikom różnorakie kłopoty, ale do tego zagadnienia wypadnie wrócić w jednym z kolejnych tekstów.

dr Tomasz KorpyszAutor jest językoznawcą, pracownikiem UKSW i UW Tekst pochodzi z Tygodnika Idziemy, 7 listopada 2010 Wasze komentarze: okipol: 24.10.2013, 15:45 a czy czasem byc przy kosci nie znaczy bycie chudym? ja xd: 14.03.2013, 21:24 PERYFRAZY SĄ FAJNE ^_^ bela: 27.06.2008, 11:46 Wszyscy mamy moc dawania... słuchające ucho, patrzące oko, wyciągniętą rękę. magda1595: 25.06.2008, 17:59 mądry i bardzo zyciowy artykuł trzeba to dobrze przemyslec czym dla nas jest czas (1) Autor Treść Nowości św. Agnieszka z Montepulciano Modlitwa do św. Agnieszki z Montepulciano Litania do św. Agnieszki z Montepulciano Do La Salette przybywają pielgrzymi z całego świata Drugi znak - wielki smok (Ap 12,3-6) Czy apostolskie zalecenie powstrzymywania się od krwi dziś już nie obowiązuje? Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2023 Poprzednia [ Powrót ] Następna