Pewien biskup, poproszony przez dominikanów o wygłoszenie kazania podczas uroczystości św. Jacka, rozpoczął od naszkicowania przed oczami słuchaczy jego postaci. "Święty Jacek! W jednej ręce monstrancja, w drugiej figura Matki Bożej, a różaniec..." Tu zorientował się, że brak już rąk, ale nie tracąc głowy, dodał: "...a różaniec przy pasie!".

Czy jednak dominikanie zawsze nosili przy pasie różańce? Czy nosił go św. Jacek? Łatwo to sprawdzić, sięgając do księgi konstytucji zakonu dominikanów z 1969 r.: "habit zakonny składa się z białej tuniki, szkaplerza i białego kaptura, z czarnej kapy i czarnego kaptura oraz ze skórzanego pasa z różańcem". Zapis ten wywodzi się konstytucji zredagowanych w 1924 r., które wspominają o różańcu, ale nie jest powiedziane, gdzie się go nosi. Jak twierdzi amerykański badacz tradycji dominikańskiej o. Augustine Thompson OP: "ustawodawstwo to jest pierwszym oficjalnym wpisem w konstytucjach mówiącym o różańcu jako części habitu". I choć może wydawać się to zaskakujące, różaniec jest oficjalną częścią habitu dominikańskiego dopiero od 1924 r.

Można by pomyśleć, że to niezbyt dobrze świadczy o dominikanach, skoro dopiero na początku XX w. wpisali do swoich konstytucji noszenie różańca. Jednak można na to popatrzeć również inaczej. To, że oficjalnie różaniec przy pasie dominikańskim pojawił się tak późno, nie oznacza, że wcześniej go nie było. Do 1924 r. dominikanie nosili różaniec przy habicie nie z nakazu ustawodawstwa, lecz wskutek zwyczaju mającego moc prawną. W starych komentarzach do księgi konstytucji czytamy, że "chociaż nie ma żadnego rozporządzenia co do noszenia różańców, to wydaje się, że mamy obowiązek je nosić ze względu na stary i powszechny zwyczaj zakonu". Być może to, że noszenie różańca zostało prawnie sformalizowane, świadczy, że w tamtym okresie przestało być oczywiste. "Stary i powszechny" zwyczaj stał się niezrozumiały. Kwestię tę należy pozostawić historykom. Bardziej interesujący wydaje się fakt istnienia owego zwyczaju. Często to właśnie zwyczaje, a nie prawo, służą rozwojowi pobożności.

WĘZEŁKI I PSAŁTERZ

Jak stwierdza jeden z najlepszych specjalistów w dziedzinie badania historii modlitwy różańcowej, o. Bogusław Kochaniewicz OP, "wyjaśnienie początków modlitwy różańcowej nie należy do łatwych zadań. Pomimo pojawiających się co roku wielu publikacji na temat Różańca liczba opracowań, które wnoszą coś nowego do historii modlitwy różańcowej, jest niewielka". Ważna jest tu postać dominikańskiego błogosławionego Alana de la Roche (zm. 1475), który propagował pobożność różańcową, głosząc kazania i pisząc o Różańcu. Późniejsze legendy przypisują mu wizje Matki Bożej, która wręcza św. Dominikowi różaniec.

Oczywiście historia modlitwy różańcowej nie zaczęła się dopiero w XV w. Zarówno na chrześcijańskim Wschodzie, jak i Zachodzie spotykamy już wcześniej modlitwy bardzo przypominające Różaniec. Już pierwsi mnisi z pustyni egipskiej wykorzystywali sznury z węzełkami do odmierzania liczby odmawianych modlitw. Na Zachodzie we wczesnym średniowieczu przy klasztorach proponowano świeckim wiernym rozmaite modlitwy oparte na Piśmie Świętym, pobożnych hymnach, a przede wszystkim na Modlitwie Pańskiej. Rozwijały się one paralelnie do psałterza, złożonego ze 150 psalmów odmawianych codziennie przez mnichów. Dla tych, którzy nie umieli czytać, proponowano właśnie 150 innych modlitw, które mogli łatwo zapamiętać i powtarzać. Taki zastępczy "psałterz" służył również mnichom, którzy nawet podczas pracy fizycznej mogli nie przerywać modlitwy.

W tym okresie kształtowały się też liczne nurty pobożności maryjnej. W XII w., obok istniejącego Psałterza Dawidowego, pojawia się nowy jego typ, zwany Psalteńum Beatae Virginis. W XIII w. w owym Psalteńum 150 psalmów Dawida zostało zastąpionych przez 150 Ave Mańa. Każde było poprzedzone antyfoną ku czci Matki Chrystusa. Zastąpienie psalmów przez słowa Pozdrowienia Anielskiego umożliwiało recytowanie całego psałterza w ciągu jednego dnia. Nic więc dziwnego, że nowy psałterz stal się szybko popularny wśród świeckich.

SKARBY NA RYNKU

Niewątpliwie dominikanie od samego początku oddawali się pod szczególną opiekę Matki Bożej. Wystarczy wspomnieć wizję św. Dominika, który zobaczył cały swój zakon ukryty pod płaszczem Bogurodzicy. Jednak trudno powiedzieć, czy już w tamtym momencie ukształtowała się taka forma Różańca, jaką znamy dzisiaj. W świetle najnowszych badań trudno utrzymywać, że twórcami różańca byli dominikanie. Rozwój tej modlitwy to dzieło wielu pokoleń chrześcijan. Jednak dominikanie od samego początku sięgali po to, co już istniało w Kościele, i starali się zaproponować to szerokim masom wierzących. Brali skarby, który wyrosły przy klasztorach mniszych i rozdawali na rynkach wielkich miast.

Okazuje się więc, że dominikanie nie zawsze nosili różaniec przy pasie. Okazuje się również, że to nie oni byli twórcami tej modlitwy. Takie są historyczne fakty. Jednak nie to jest chyba najważniejsze. Pytanie podstawowe brzmi: czy dominikanie byli i są krzewicielami Różańca? I tutaj bezsprzecznie zakon ten ma ogromne zasługi. Wystarczy wspomnieć rozwój bractw różańcowych w średniowiecznych miastach czy dzisiejszą niesamowitą popularność Nowenny Pompej ańskiej, rozpropagowanej w XIX w. przez dominikańskiego tercjarza, bł. Bartola Longa. Chciałbym zwrócić jednak uwagę na jeszcze jedną inicjatywę różańcową zrodzoną w środowisku dominikańskim.

RADYKALNA NASTOLATKA

Paulina Jaricot miała zaledwie siedemnaście lat, kiedy po wysłuchaniu kazania porzuciła światowe przyjemności, by służyć Bogu. Owocem tej decyzji było powstanie ruchu Żywego Różańca, który został założony prawie minikanów przyłączył Stowarzyszenie Żywego Różańca do dominikańskiej Rodziny Różańcowej. Być może osoby, które należą do kół różańcowych nie zdają sobie sprawy, że pierwotną intuicją założycielki było rozkrzewianie wiary, czyli to, co współcześnie nazywamy ewangelizacją.

MŁODY OGIEŃ

Myślę, że wciąż tylko w niewielkim stopniu wykorzystujemy ten ogromny potencjał modlitewny. Przykładowo na Słowacji dominikanie obejmują opieką 300 tys. członków róż różańcowych. Biuletyn wydawany każdego miesiąca rozchodzi się w nakładzie 30 tys. egzemplarzy. Prawie co tydzień ekipa kilku braci odwiedza różne parafie, aby prowadzić rekolekcje dla grup Żywego Różańca. Bardzo często to właśnie koła różańcowe są wspólnotami, które dają dwieście lat temu w Lyonie. Warto zwrócić uwagę na wiek założycielki: była nastolatką. Ważnym elementem jej powołania, podobnie jak u jej niemal rówieśnicy, św. Klary, była negacja "próżności światowych". Dziś już prawie nie mówi się o tym na kazaniach. Szkoda, bo może w ten sposób nie dajemy szans nowym ewangelicznie radykalnym nastolatkom.

Krótko po nawróceniu Paulina dowiedziała się o niezwykle trudnej sytuacji księży pracujących na misjach. Utworzyła organizację opartą o sieć małych kół, w których członkowie zobowiązywali się do składania niewielkich datków. Z dziesiątek kół wyłaniały się nowe, tworząc fundusz na rzecz działalności misyjnej i rozkrzewiania wiary. Lyońskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary, zwane również Związkiem Lyońskim, przekształciło się w potężną organizację. Kiedy Paulina miała 23 lata, kontrolę nad Dziełem przejęła specjalna rada, odsuwając ją od zarządu. Ten bolesny fakt miał jednak dla niej opatrznościowe znaczenie. Pozbawiona możliwości wsparcia finansowego, otoczyła Dzieło modlitwą, równie dobrze zorganizowaną. Utworzyła niewielkie grupy składające się z 15 członków, którzy rozważając tajemnice Różańca, mieli wspierać dzieło rozkrzewiania wiary.

W ten sposób powstał Żywy Różaniec. W 1836 r. generał do możliwość podstawowej formacji świeckim skupionym przy parafii. W Polsce powstaje coraz więcej grup różańcowych zrzeszających młode osoby. Warto w tym miejscu wspomnieć o inicjatywie Magdaleny Buczek, która założyła Podwórkowe Kółka Różańcowe Dzieci. Inicjatywa ta jest już obecna w 30 krajach i należy do niej ponad 137 tys. dzieci.

O Paulinie Jaricot mówiono, że była zapałką wzniecającą ogień. Ten ogień płonie w młodych. Klara miała osiemnaście lat, kiedy zdecydowała się na ubogie życie monastyczne. Dwudziestotrzyletni Franciszek usłyszał głos Chrystusa przemawiającego z krzyża w kościele San Damiano. Piętnastoletnia Teresa wstąpiła do karmelu w Lisieux. Warto podtrzymywać ten ogień w młodych, by służył dziełu ewangelizacji.