Rzeczy ostateczne

Śmierć, zupełnie inaczej niż dzisiaj, była w czasach księdza Bosko zjawiskiem obecnym w życiu codziennym w sposób namacalny, rzeczywisty. Była częścią życia, a nie tylko fenomenem oglądanym w telewizji i doświadczanym na niby np. w grach komputerowych. Zwłoki bliskiej osoby, jej trumna – jeśli rodzinę było na to stać – pozostawały przez jakiś czas w domu, a nie w kostnicy. Ludzie gromadzili się przy nich, jak za życia osoby, modlili się, wspominali. Jednocześnie wszyscy wiedzieli, że to już koniec czasu zasługiwania, że nadszedł czas sądu, nieba, czyśćca lub piekła. To były niezwykle sugestywne uczucia. Towarzyszyły księdzu Bosko od zawsze, od śmierci ojca w dzieciństwie i przyjaciela Luigiego Comollo w młodości, poprzez śmierć jego wychowanków Savio, Masaglii, Gavio, Magone, Bessucco i innych, aż do własnej śmierci. Pewnie dlatego z uporem powtarzał chłopcom, że "śmierć jest długiem, który wszyscy musimy spłacić" i że "od dobrego życia zależy dobra śmierć i wieczność w chwale". A wychowawcom przypominał, że "młodzi, bardziej niż nam się wydaje, lubią, kiedy im się mówi o ich rzeczach ostatecznych i rozumieją, że ten, który mówi im o ich zbawieniu, chce ich dobra i naprawdę ich kocha".

Wrażliwość eschatologiczną księdza Bosko i jego przekonanie o wartości pedagogii śmierci wyraża także wiele środków, poprzez które próbował docierać do młodzieży z prawdą o rzeczach ostatecznych. Śmierć, sąd Boży, piekło, niebo lub czyściec to częste tematy jego publikacji. Najbardziej znaczący w tym względzie wydaje się młodzieżowy podręcznik pobożności i duchowości zatytułowany Il giovane provveduto (Młodzieniec zaopatrzony), który już za życia księdza Bosko doczekał się kilkudziesięciu wznowień. Temat raju lub nieodwołalnego nadejścia śmierci pojawia się w licznych biografiach i żywotach świętych, które wyszły spod pióra turyńskiego wychowawcy. Ksiądz Bosko zwykł też rozdawać swoim wychowankom malutkie bileciki z myślami na temat rzeczy ostatecznych. Na ścianach sypialni, w klasach i na korytarzach wieszał plakaty i napisy o podobnej treści. Tematy te podejmował w listach i podczas słówek wieczornych. Dzisiaj pewnie słałby młodym SMS-y, e-maile i budował strony internetowe.

Okazją do przypomnienia o rzeczach ostatecznych był comiesięczny dzień skupienia, który w tradycji salezjańskiej przyjął nazwę "ćwiczenia dobrej śmierci". Każdy z wychowanków przystępował wtedy do spowiedzi i komunii świętej, sprzątał swój pokój, porządkował rzeczy, odpisywał na listy, oddawał rzeczy pożyczone, jednał się z innymi i prosił o przebaczenie tych, wobec których zawinił. Ćwiczenie to służyło wprowadzeniu w życie powtarzanej przez świętego zasady: "Trzeba pracować tak, jakbyśmy mieli nigdy nie umrzeć, i żyć tak, jakbyśmy mieli umrzeć w każdej chwili".

Temat ten powracał podczas dorocznych rekolekcji i służył zmotywowaniu chłopców do powzięcia konkretnych postanowień poprawy i zaangażowania w pracę nad sobą. Każda okazja była dobra, aby zachęcić młodych do zaangażowanie się teraz na rzecz wieczności. To zbliżało do Boga i umacniało ich w postawie bojaźni Bożej. Ta zaś, jak uczy Biblia, jest zasadą prawdziwej mądrości.