Doktorze Willke, czy problem eutanazji dotyczy także Polaków?

     Większość ludzi, także w Polsce, uważa, że na razie nie warto się problemem eutanazji zajmować. Niestety, eutanazja zbliża się wielkimi krokami. Sytuacja demograficzna Europy jest katastrofalna: na przykład Polki mają statystycznie mniej niż 1,5 dziecka, a powinny mieć więcej niż dwoje, aby utrzymać prostą reprodukcję pokoleń. 1,5 dziecka w rodzinie to gwarancja narodowego samobójstwa. Jednak zanim do niego dojdzie, wasze społeczeństwo będzie się starzeć. Służba zdrowia umożliwia obecnie opóźnienie śmierci, wiedza medyczna przedłuża średni czas życia. Jest zatem coraz więcej ludzi starych i coraz mniej młodych. A przecież to młodzi ludzie muszą utrzymywać starych. Obecnie w Polsce na cztery osoby w wieku produkcyjnym przypada jedna, którą trzeba utrzymywać. Za kilkadziesiąt lat przypadać będzie dwóch aktywnych zawodowo na jednego emeryta. Taka sytuacja jest nie do przyjęcia. Jakie zaproponuje się wam rozwiązanie? Pozabijać starców? Już dziś należy przygotować wasze społeczeństwo na zaistnienie takiej sytuacji. To powód, dla którego po trzydziestu latach zajmowania się problemem aborcji doszedłem do wniosku, że czas napisać książkę na temat eutanazji.

     Czy mógłby Pan w skrócie przypomnieć, jakie były początki legalizacji eutanazji?

    Wszystko zaczęło się od waszych sąsiadów - Niemców. Przytoczę bardzo mało znane fakty: wszyscy wiedzą o holokauście, ale niewiele osób zna historię niemieckiego programu eutanazji. Rozpoczął się on w latach trzydziestym - jeszcze przed holokaustem. Inicjatorem był nie Hitler, ale profesorowie psychiatrii w uniwersyteckich szpitalach w Niemczech. Podjęli oni decyzję, że życie niektórych ludzi nie jest warte istnienia. Oni właśnie skonstruowali komory gazowe, które funkcjonowały w uniwersyteckich szpitalach psychiatrycznych. Profesorowie wybierali ofiary: na początku chorych umysłowo obywateli niemieckich, którzy nie byli Żydami. Zabijano tylko chorych czystej krwi aryjskiej - Niemców. Potem w Berlinie powstał podobny ośrodek dla dzieci upośledzonych, z uszkodzeniami mózgu. Zaczęto zabijać chore dzieci. Taki był początek. W ciągu pięciu lat zabito prawie 300 tysięcy Niemców. Opróżniono niemieckie szpitale psychiatryczne oraz domy starców. Niemieckie społeczeństwo zaczęło się przeciwko temu buntować. Rozpoczęła się wojna, ludzie zaczęli protestować. Hitler rozkazał wtedy, by usunąć ze szpitali psychiatrycznych komory gazowe i przeniósł je do obozów koncentracyjnych. Jeśli jednak stworzono precedens i zaczęto zabijać ludzi z uszkodzeniami, konsekwentnym posunięciem Hitlera stało się zabijanie przedstawicieli "rasy z defektem". Niemiecki program eutanazyjny zaczęto od głęboko upośledzonych umysłowo dzieci, by potem zabijać dzieci trudne wychowawczo, a nawet te, które miały wadliwy kształt małżowiny usznej. W połowie II wojny zabijano weteranów z pierwszej wojny światowej. Lawina ruszyła, cena ludzkiego życia uległa dewaluacji.

     Sądziliśmy, że historia III Rzeszy już się nie powtórzy. Tymczasem to nadal dzieje się, np. w Holandii.

     W tym kraju to, że lekarz zabija pacjenta jest sprawą normalną. W mediach ten problem nie jest obecny. Piętnaście lat temu tamtejsza lekarka zabiła swoją matkę, która była tragicznie chora. Podczas procesu sędzia oświadczył, że nie orzeknie kary, ponieważ było to zabójstwo z litości. Oświadczył on także, że w innych, podobnych sytuacjach kary nie będzie. Taki był werdykt. Potem były następne sprawy, przy czym za każdym razem podchodzono do eutanazji coraz bardziej liberalnie. A dzisiaj? Na każde 5 osób, które umierają w Holandii, jedną zabija lekarz. Połowa pacjentów zabijana jest bez pytania ich o zdanie, czy też bez wiedzy ich rodzin. Myślę, że słyszycie o tym w mediach.

     Ale przecież mówi się o tym, że w Holandii obowiązują bardzo restrykcyjne regulaminy dotyczące eutanazji...

     Wszystkie przepisy, zwłaszcza te dotyczące prośby pacjenta, są lekceważone. Jeśli masz siwe włosy i przyjęto cię do szpitala w Holandii, wkrótce przyjdzie do ciebie ktoś, kto zaproponuje, że będzie monitorować proces leczenia, aby twój lekarz cię nie zabił.

     Przytoczę dwie historie. Mam wielu przyaciól lekarzy w Holandii. Oczywiście, oni nie dokonują eutanazji, ale mają kolegów, rzy to robią. Jeden z moich przyjaciół jest lekarzem ogólnym i wśród swoich pacjentów miał starsze małżeństwo. Para mieszszkała we własnym domu, starzeli się, ręce się im trzęsły, ale byli niezależni. Mój przyjaciel wyjechał na weekend, a inny lekarz miał dyżur w szpitalu. Gdy wrócił w poniedziałek, przesłuchał automatyczną sekretarkę. Jedno z nagrań rejestrowało płaczliwy głos staruszki. Prosiła: "Szybko, szybko, panie doktorze, niech pan przyjedzie do mnie". Pojechał. W drzwiach spotkał tę panią. Z płaczem mówiła: "Panie doktorze, dlaczego on zabił Johna? John nie chciał umrzeć". Mój przyjaciel dowiedział się z jej opowiadania, że John zaczął kaszleć w sobotę, w niedzielę lekarz przyszedł na wezwanie, osłuchał go i stwierdził początki zapalenia płuc. Dał mu zastrzyk i w godzinę później pacjent już nie żył.

     Druga historia: inny mój przyjaciel przyjął pacjentkę do szpitala. W piątek wieczorem przeprowadzono wszystkie badania, które wykazały, że pacjentka ma rozprzestrzeniającego się raka. Mimo to, na własnych nogach przyszła do szpitala, nie cierpiała. Lekarze powiedzieli, żeby została na weekend, a oni wkrótce zadecydują, jak leczyć jej chorobę. W poniedziałek, po przyjściu do pracy, mój przyjaciel poszedł do swojej pacjentki, ale w jej łóżku leżała inna kobieta. Ordynator, zapytany, gdzie ją przeniesiono, odpowiedział, że w niedzielę dokonano na niej eutanazji. Mój przyjaciel zapytał: "Zabiliście ją?" Ordynator odpowiedział: "Jej rak już się rozprzestrzeniał. Nie byłby pan w stanie jej wyleczyć", "Ale ona nie cierpiała". "Wie pan, i tak potrzebowaliśmy jej łóżka". W Holandii eutanazja dotyczy także nastolatków w depresji. Przychodzą oni do psychiatry i proszą o przepisanie trucizny, za pomocą której mogą popełnić samobójstwo. Lekarz wypisuje receptę, a nastolatek popełnia samobójstwo.

     To przerażające przykłady! Czy są jakieś oficjalne głosy sprzeciwu wobec tych zbrodni?

     Zanim o tym powiem, pozwolę sobie zauważyć, że Holandia nie różni się tak bardzo od Polski. Może jest bogatsza, ale ma te same chrześcijańskie korzenie, podobny wskaźnik wykształcenia... To, co tam się dzieje, może stać się także tutaj. Co do sytuacji na świecie, to Holenderskie Królewskie Stowarzyszenie Medyczne jest jedną z nielicznych organizacji medycznych, która popiera eutanazję. Natomiast Brytyjskie Stowarzyszenie Lekarzy jest przeciwko eutanazji, podobnie stowarzyszenia australijskie, kanadyjskie i amerykańskie. Amerykańskie stowarzyszenie jest za aborcją, ale przeciwko eutanazji. Polskie organizacje lekarskie także bardzo silnie sprzeciwiają się eutanazji.

     Ciekawa sytuacja miała miejsce w Izbie Lordów w Wielkiej Brytanii, gdzie planowano zalegalizować eutanazję. Stworzono specj alną grupę roboczą, którą wysłano do Holandii, żeby zbadała, jak tam wygląda ten problem. Grupa pracowała przez kilka tygodni. Przed wyjazdem z kraju wszyscy członkowie zespołu opowiadali się za eutanazją. Po powrocie każdy z nich głosował przeciwko zalegalizowaniu eutanazji w Wielkiej Brytanii.

     Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych niedawno rozpatrywał sprawę, w wyniku której mogło dojść do legalizacji eutanazji we wszystkich stanach. Szczegółowo opisuję to w mojej książce. Nasz Sąd Najwyższy jest bardzo liberalny. Widać to na przykładzie aborcji. Jednak w sprawie eutanazji, Sąd głosował jednogłośnie przeciw: dziewięć głosów przeciw i ani jednego za.

     Czy eutanazja słusznie postrzegana jest jako ucieczka przed bólem?

     Jednym z głównych argumentów, najczęściej wysuwanych przez zwolenników eutanazji jest pragnienie zlikwidowania bólu pacjenta przez zadanie mu śmierci. W mediach ból i chęć skrócenia cierpień pacjentów są bardzo często opisywane jako wystarczające powody dla przeprowadzenia eutanazji. Warto tymczasem wiedzieć, że w Holandii jedynie 5% pacjentów, którzy zażądali eutanazji, podało ból jako przyczynę tej prośby. Stan Oregon jako jedyny w USA zalegalizował samobójstwo w asyście lekarza. W takim przypadku lekarz bezpośrednio nie zabija pacjenta, ale wypisuje receptę na truciznę, którą pacjent musi sam połknąć. To pierwsza szczelina, wyjątek, który może stać się początkiem legalizacji eutanazji w USA. Ze statystyk stanu Oregon wynika, że żaden z pacjentów, którzy popełnili samobójstwo w asyście lekarza, nie podał jako przyczyny swego postępowania bólu. Ani jeden! Ludzie ci mówili o utracie osobistej autonomii czy kontroli nad czynnościami fizjologicznymi organizmu.

     Niedawno byłem na seminarium na Uniwersytecie Stradford. Jest to bardzo znana uczelnia. Jeden z jej profesorów miał godzinny wykład na temat bólu. Powiedział: "Najpierw chciałbym powiedzieć coś na temat bólu fizycznego. To jest prosty temat, nie zajmie więcej niż pięć minut. A potem chciałbym dyskutować o bólu emocjonalnym i psychicznym, depresji i samotności".

     Dysponujemy rzetelnymi statystykami na temat motywów popełniania samobójstw. 95% samobójstw to ludzie cierpiący na depresję kliniczną. Współcześnie lekarze mają świadomość, że depresja kliniczna jest chorobą biochemiczną i znają preparaty, które ją leczą.

     W dyskusji na temat eutanazji pojawia się argument, że już i tak wielu lekarzy zabija dziś swoich pacjentów. Należy to więc jedynie zalegalizować, aby zjawisko można było opanować i kontrolować.

     To absolutna bzdura! Obecnie uśmiercenie pacjentajest przestępstwem, lekarz ryzykuje więzieniem zabijając chorego. Czy lekarze będą rzadziej zabijać, jeśli zalegalizujemy eutanazję?

     Mówi się często o tym, że pacjent powinien posiadać autonomię, prawo do decydowania o sobie...

     Niestety, to zupełnie nie sprawdziło się w Holandii. Idea autonomii wydaje się atrakcyjna, choć jest iluzoryczna. Doświadczenie pokazuje, że w obecnej praktyce zarówno jeśli chodzi o eutanazję, jak i tzw. samobójstwo wspomagane, to nie pacjent jest osobą, która podejmuje ostateczną decyzję. Osobą tąjest lekarz. To lekarz wydaje diagnozę; lekarz decyduje, że to jest potrzebne: lekarz uzyskuje zgodę. Również lekarz podejmuje decyzję, jakich lekarstw użyć, a jakie wycofać, kiedy przerwać leczenie. To lekarz decyduje, kiedy pacjent ma umrzeć. W przypadku samobójstwa wspomaganego pacjent oddaje swoją autonomię lekarzowi.

     Jako chrześcijanie, przyjmujemy jasne stanowisko: Bóg jest Twórcą i Dawcą życia, On rozpoczął i do Niego należy zakończenie. To nie my decydujemy. Uważam, że w tym właśnie tkwi prawdziwa przyczyna sytuacji zaistniałej w społeczeństwie holenderskim. To religijność różni Polaków od Holendrów Jeszcze niewiele lat temu Holandia wysyłała misjonarzy na cały świat. Kalwini byli na północy kraju, na południu katolicy. Dawniej mieli wielu kapłanów, teraz nie mają ich w ogóle, kościoły są puste. Obie społeczności wyznaniowe straciły wiarę. Gdy człowiek przestanie wierzyć w Boga, w życie pozagrobowe... Gdy orkiestra przestaje grać, zabawa się kończy, życie nas już nie cieszy - czemu się nie odmeldować?

     Co najczęściej wpływa na decyzję pacjenta o eutanazji?

     Tak. jak już wspomniałem, zwykle u pacjentów występuje depresja. Istnieje cała lista czynników, które ją wywołują i podtrzymują - strach, niepokój, troska o finanse, lęk przed bólem. Osoby proszące o eutanazję czują się często niekochane, zmęczone życiem, pozbawione godności i nade wszystko - obawiają się zależności od innych. Wszystko to kształtuje decyzję pacjenta, nawet jeśli rzeczywiście sam pacjent ją podejmuje. Do tego należy dodać naciski otoczenia, które czasem przybierają niezbyt subtelną formę przymusu - ze strony przyjaciół, rodziny, czy lekarza. Tak więc widzimy, że ci osłabieni chorobą ludzie nie mają zbyt wiele autonomii.

     Dla zwolenników eutanazji ludzkie życie przedstawia tylko względną wartość...

     Chciałbym przywołać w tym miejscu porównanie, które ma zasadnicze znaczenie w publicznej dyskusji na temat eutanazji. Udajemy się do supermarketu i kupujemy kostkę mydła z naklejoną ceną. Za kilka tygodni przychodzimy do tego samego sklepu i poprzednia cena jest przekreślona. Teraz jest promocja i cena jest niższa. Tak się dzieje, bo mydło ma tylko względną wartość. Inaczej jest z ludzkim życiem. W oczach Boga, ludzkie życie nie ma względnej wartości, którą możnaby czymkolwiek zmierzyć. Nie można wyznaczyć ceny ludzkiego życia. W oczach Boga życie jest święte i święte powinno być ono w naszych oczach. Równie wiele czułości i współczucia powinniśmy okazywać pacjentom z AIDS, jak naszym chorym współmałżonkom. Ale jeśli przykleimy do ludzkiego życia metkę z ceną, a, oczywiście, zwolennicy eutanazji będą zaczynać od ekstremalnych przypadków, już będziemy po drugiej stronie. Jakże często uważamy, że życie ludzkie ma tylko względną wartość, że możemy je "zametkować"! Proces dewaluacji będzie postępował. Dlatego nie wolno zabić pierwszego pacjenta. Pozwolę sobie powtórzyć: nie wolno zabić pierwszego pacjenta.

     William L. Shirer, autor "Wzrostu i upadku III Rzeszy", przeprowadzał wywiad z sędzią faszystowskim, który w Norymberdze został skazany na karę śmierci. Gdy już wychodził z jego celi, sędzia zaczął płakać. Powiedział: "Boże, Boże, jak to się stało? Jak do tego doszło?". Shirer odpowiedział: "Stało się to w momencie, gdy po raz pierwszy, panie sędzio, skazał pan niewinnego człowieka na śmierć".

     Skoro eutanazja nie jest rozwiązaniem, jakie rozwiązania uważa Pan doktor za właściwe?

     Opieka hospicyjna i jej różnorodne formy, odpowiednio - z miłością i profesjonalnie realizowane - stanowią bez wątpienia odpowiedź współczesnego społeczeństwa na eutanazję. Hospicjum to zwykle budynek, instytucja, ale jego służba nie ogranicza się do czterech ścian. Opieka hospicyjna obejmuje domy rodzinne, wizyty w domach opieki i inne miejsca. Hospicjum to dobre miejsce, aby umierać. Sterylny szpital nie jest raczej przyjemnym miejscem do umierania. W szpitalu często jest głośno, lampy nigdy nie gasną, pacjent obok nie pozwala zasnąć, wciąż każą mierzyć temperaturę, sprawdzają ciśnienie krwi lub każą jeść. Istnieją problemy z godzinami odwiedzin, itd. Hospicjum zapewnia warunki zbliżone do idealnej sytuacji umierania w domu. W hospicjum nie ma heroicznych wysiłków, aby przedłużyć życie. Kiedy życie w sposób naturalny gaśnie i umyka, tam jest to akceptowane, nie walczy się z tym. W hospicjum istnieje możliwość kontrolowania bólu. O to przede wszystkim tam się troszczą. Godziny odwiedzin w hospicjum to dowolny czas, gdy nasi ukochani pragną do nas przyjść. Mają przy tym prawo zostać tak długo, jak chcą. Jest to miejsce, do którego mogą przyjść wnuki i przyprowadzić swoje zwierzątko domowe. To miejsce, gdzie ksiądz nie musi wciskać się w napięty plan zabiegów przy nieprzychylnej tolerancji personelu. W hospicjum jest traktowany jako integralna część całego zespołu. Jest to miejsce, z którego pacjent może pójść do domu, jeśli jego stan na jakiś czas się poprawi.

     Hospicjum zapewnia opiekę zespołową - lekarzy, zawodowych pielęgniarek oraz pracowników społecznych, kapłanów, fizjoterapeutów, a przede wszystkim proponuje dar uwagi. Czy zabiegana, zapracowana pielęgniarka szpitalna ma czas, aby usiąść przy łóżku i porozmawiać lub co ważniejsze - wysłuchać pacjenta? Rzadko. W hospicjum to jest jej praca. Wszystkie wspomniane działania leżą, w założeniach hospicjum. Nacisk na życie z godnością aż do śmierci, specjalna i pełna współczucia, prawdziwa troska o pacjenta w formie wielowymiarowej - na poziomie fizycznym, emocjonalnym i duchowym - oto fundamentalna zasada istnienia hospicjum. Jeśli macie w pobliżu hospicjum, jesteście szczęściarzami. Jeśli nie, być może zaangażujecie się w stworzenie hospicjum w waszej okolicy. Pamiętajmy, że czas umierania może stać się dla wielu ludzi okresem ubogacającym, pogłębiającym rozwój osobowy, przynoszącym pojednanie się z Bogiem i z najbliższymi, a więc nawet satysfakcjonującym.

     Jakie przesłanie przywozi Pan dla nas, Polaków?

     Przede wszystkim, chciałbym wam najpierw za coś podziękować. Podczas moich podróży bardzo pomaga mi fakt, że mogę mówić innym krajom o tym, że Polacy zrobili niesamowitą rzecz: uchwalili ustawę, która powstrzymała aborcję. Udowodnili światu, że nie spowodowało to żadnych negatywnych skutków dla kobiety. Polki są obecnie zdrowsze niż w czasach, gdy aborcja była legalna i powszechna. Wykazaliście, że argumenty takie jak np. ten, że zdelegalizowanie aborcji spowoduje wiele nielegalnych zabiegów, zgonów kobiet wskutek źle przeprowadzonych aborcji - są nieprawdziwe. Polska to udowodniła jako jedyna i jesteśmy wam za to bardzo wdzięczni. Naprawdę serdecznie dziękujemy. Pamiętajcie jednak, że oprócz podziękowania przywożę także ostrzeżenie: eutanazja jest realnym niebezpieczeństwem...