O karnawale, kuligu i biesiadzie

Nazwa karnawał przywędrowała do polszczyzny najprawdopodobniej z języka francuskiego dopiero w XVII-XVIII w., jednak samo określenie pochodzi z języka włoskiego. Do dziś trwa przy tym spór o jego etymologię. Według bardziej rozpowszechnionej hipotezy podstawą było wyrażenia carne levare, które znaczyło tyle, co 'usuwać mięso', lub caro, vale, czyli 'żegnaj, mięso'. Oba wiążą się więc z dawnym zwyczajem niejedzenia mięsa w okresie Wielkiego Postu, a także z tzw. ostatkami, czyli różnorako zaznaczanymi w obyczajowości ostatnimi dniami jedzenia mięsa. Warto dodać, że w dawnej Polsce funkcjonowało określenie zapusty, odnoszone przy tym zarówno do takich właśnie ostatków, jak i niekiedy do całego karnawału. Niektórzy źródłoslowu nazwy karnawał szukają jeszcze dalej i wskazują na jej podobieństwo do wyrażenia catrus navais, oznaczającego specjalny rodzaj wozu w kształcie okrętu, który byl używany przez starożytnych Rzymian w procesjach podczas hucznych obchodów świąt ku czci bogini Izydy, a później Dionizosa.

W zaskakujący i zupełnie przypadkowy sposób obie te etymologie niejako odżywają i łączą się w typowej dła dawnej Polski szlacheckiej zabawy karnawałowej, czyli kuligu. Jak informuje "Słownik etymologiczny języka polskiego" Aleksandra Brucknera, określenie tego rodzaju zabawy (autor pisze, że była to "zabawa zapustna") pochodzić ma od nazwy łownego ptaka - kuligą (kulika - oba te warianty funkcjonowały w dawnej polszczyźnie), ponieważ w tym okresie "szlachta odwiedzała w tłumnym i szumnym korowodzie dwory sąsiedzkie, szukając ptaka kulika czy kuligą". W licznych opisach szlacheckich kuligów motywacja związana z polowaniem raczej nie występuje, kuligi są po prostu okazją do hucznych, nierzadko kilkudniowych zabaw w kolejnych dworach. Czasem wspomina się o tym, że jadący w pierwszych saniach czy na pierwszym wozie wodzirej miał na twarzy maskę z ptasim dziobem, symbolizującą właśnie poszukiwanego ptaka, będącego pretekstem całego przedsięwzięcia. Według innej hipotezy nazwa kulig pochodzi z języka łotewskiego, w którym istniał wyraz kuluos o znaczeniu 'hulać w zapusty, brać udział w karnawałowej maskaradzie'.

Uczestnicy kuligów, jak już wspomniałem, czasem nawet przez kilka dni biesiadowali. Rzeczownik biesiada, dziś mający już wyraźnie książkowy charakter i występujący raczej jedynie we wtórnym znaczeniu 'spotkanie poświęcone literaturze lub muzyce" (np. biesiada poetycka, biesiada literacka), pierwotnie znaczy! tyle, co 'rozmowa, mowa, słowo' To dlatego w języku staropolskim określenie to odnoszono nie do każdej uczty, do każdego wystawnego przyjęcia, lecz tylko do takich, które miały określony charakter i przebieg, w których jedzeniu i piciu towarzyszyły rozmowy, określone obyczaje związane choćby z toastami itp.

dr Tomasz Korpysz

Autor jest językoznawcą, pracownikiem UKSW i UW

Tekst pochodzi z Tygodnika
Idziemy, 10 marca 2019

Wasze komentarze:

Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy.

Autor Treść

Nowości św. Apoloniusz Modlitwa do św. Apoloniusza Modlitwa do św. Ryszarda Pampuri Kto zmartwił mamę? Wielkanocny ślub Katedra w Chartres

Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2023

Poprzednia

[ Powrót ]

Następna