Rozważania Miłość Modlitwy Czytelnia Źródełko Pomoc Duchowa Relaks Download Cuda Opowiadania Perełki

Opus, zgorzel, łupież i wujostwo

Przed dwoma tygodniami przypomniałem, czym są związki składniowe oraz jakie ich typy wyróżnia się w polszczyźnie, nieco szerzej pisałem zaś o pierwszym z nich, czyli związku zgody. Wydawać by się mogło, że tego typu połączenia wyrazowe nie powinny sprawiać problemów normatywnych. W większości przypadków wystarczy przecież dostosować formę wyrazu podrzędnego do formy wyrazu nadrzędnego, a relacja między podmiotem a orzeczeniem w zdaniu też wydaje się dość przejrzysta. Okazuje się jednak, że związki zgody stosunkowo często są konstruowane niepoprawnie.

Błędy w związku zgody najczęściej polegają na naruszeniu zgody formalnej między podmiotem a orzeczeniem, znacznie rzadziej problemy związane są z połączeniami wyrazów określających i określanych. Zacznę jednak właśnie od tych drugich.

Istnieją w polszczyźnie rzeczowniki (zwykle zapożyczone, ale nie tylko), których budowa sugeruje określoną formę gramatyczną, ale w rzeczywistości forma ta jest jednak inna. Opis ten brzmi może niezbyt jasno, więc przyjrzyjmy się przykładom. Na początek zapożyczenie: *Pod koniec życia napisał kilka dzieł inspirowanych muzyką ludową, w tym monumentalny opus 24, będący opracowaniem pieśni góralskich. Polskie rzeczowniki zakończone na spółgłoskę twardą w znakomitej większości przypadków mają rodzaj męski, dlatego też autor cytowanego zdania nadal przymiotnikowi monumentalny oraz imiesłowowi będący formę tego właśnie rodzaju. Jednakże pełniący w tej część zdania funkcję podmiotu wyraz opus ma przejęty ze źródłowego języka, czyli łaciny, rodzaj nijaki, zdanie powinno więc brzmieć: Pod koniec życia napisał kilka dzieł inspirowanych muzyką ludową, w tym monumentalne opus 24, będące opracowaniem pieśni góralskich. Podobny błąd może wystąpić także w połączeniach z rzeczownikami zgorzel oraz goleń, które zgodnie z normą mają rodzaj żeński. Poprawnie powinniśmy więc mówić np. Dezynfekcję zarządzono po stwierdzeniu zgorzeli gazowej u 67-letniego mężczyzny, który zmarł w niedzielę czy też: Obecnie pacjent podlega leczeniu w związku z pourazowym zespołem przeciążeniowym goleni prawej. Na marginesie warto zaznaczyć, że istnieją również rzeczowniki, których można używać w dwóch formach rodzajowym. Przykładem może być choćby piszczel. Można więc mówić np. Cały czas starała się ochraniać swoją złamaną piszczel, ale też: Cały czas starała się ochraniać swój złamany piszczel.

Czasem błędy w związku zgody wynikają z tego, że rzeczownik jest dwuznaczny (dokładniej rzecz biorąc: mamy do czynienia z wyrazem wieloznacznym, polisemicznym lub z parą wyrazów homonimicznych), a każde ze znaczeń przypisane jest do innej formy gramatycznej Wyrazistym przykładem może być łupież. W rodzaju męskim słowo to oznacza 'chorobę skóry polegającą na łuszczeniu się zewnętrznych warstw naskórka' oraz 'drobne płatki łuszczącego się naskórka', w znacznie rzadziej dziś występującym rodzaju żeńskim - 'rabunek, grabież'. Nietrudno więc o niepoprawną konstrukcję typu: *Następnego dnia oddział dokonał zuchwałego łupieżu w pobliskim dworze (zamiast: zuchwałej łupieży). Podobny błąd można popełnić także chociażby w przypadku wyrazów (ten) kiwi - 'nielotny ptak nielot' oraz (to) kiwi - 'owoc' czy (ten) boa 'niejadowity wąż' oraz (to) boa - 'rodzaj długiego szala z futra lub piór'. Kłopotliwe mogą być także rzeczowniki zbiorowe należące do dziś już rzadko stosowanych nazw par małżeńskich. Takie wyrazy jak wujostwo, profesorostwo ambasadorostwo czy kuzynostwo wymagają przymiotników i zaimków w rodzaju męskoosobowym, a więc np.: drodzy wujostwo, szanowni profesorostwo, dostojni ambasadorostwo czy a kuzynostwo.

Teraz jasne jest już, co łączy tytułowe, znaczeniowo bardzo odległe, wyrazy: wszystkie one mogą sprawiać kłopoty normatywne, gdy występują w związkach zgody.

dr hab. Tomasz Korpysz

Tekst pochodzi z Tygodnika
Idziemy, nr 732



Wasze komentarze:

Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy.



Autor

Treść

Nowości

Wyjaśnienie liturgii Wielkiego TygodniaWyjaśnienie liturgii Wielkiego Tygodnia

Tajemnica Triduum PaschalnegoTajemnica Triduum Paschalnego

Ostatnia WieczerzaOstatnia Wieczerza

Jak dobrze odbyć sakrament pojednaniaJak dobrze odbyć sakrament pojednania

Skąd sie bierze kapłaństwoSkąd sie bierze kapłaństwo

Tryptyk PaschalnyTryptyk Paschalny

Najbardziej popularne

Modlitwa o CudModlitwa o Cud

Tajemnica SzczęściaTajemnica Szczęścia

Modlitwy do św. RityModlitwy do św. Rity

Litania do św. JózefaLitania do św. Józefa

Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się JezusowiJezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi

Godzina Łaski 2023Godzina Łaski 2023

Poprzednia[ Powrót ]Następna
 
[ Strona główna ]

Modlitwy | Zagadki | Opowiadania | Miłość | Powołanie | Małżeństwo | Niepłodność | Narzeczeństwo | Prezentacje | Katecheza | Maryja | Tajemnica Szczęścia | Dekalog | Psalmy | Perełki | Cuda | Psychotesty |

Polityka Prywatności | Kontakt - formularz | Kontakt

© 2001-2024 Pomoc Duchowa
Portal tworzony w Diecezji Warszawsko-Praskiej