Najtrwalsze budowle świata

"Zaiste jeden dzień w przybytkach Twoich lepszy jest niż innych tysiące; wolę stać w progu domu mojego Boga, niż mieszkać w namiotach grzeszników" - to najbardziej znane wersy psalmu. Przypomniał je ks. dr Mirosław Nowak podczas niezwykle interesującej sesji w warszawskiej kurii zatytułowanej "Architektura i sztuka kościołów w świetle liturgii". Wzięli w nim udział biegli w temacie duchowni, architekci oraz artyści plastycy. Zgromadziła się też liczna publiczność, przede wszystkim księża - budowniczowie kościołów, przedstawiciele środowiska projektantów, w tym młodzież studiująca architekturę i historię sztuki. Spotkanie rozpoczęło się od kwestii prawniczych, bo przecież bez zgody biskupa i dopełnienia formalności administracyjnych żaden kościół nie powstanie. Ksiądz dr Sławomir Nowakowski przypomniał, że zgodnie z konkordatem i ustawą o stosunku państwa do Kościoła katolickiego o tym, gdzie ma powstać kościół, decyduje biskup, który konsultuje swoją opinię z władzą państwową czy samorządową. Marek Mikos, dyrektor Biura Architektury i Planowania Przestrzennego Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy, podkreślił dobrą, wręcz modelową współpracę między Kościołem a samorządem warszawskim w kwestii budowy kościołów. Szczególnie cennym przykładem jest, jego zdaniem, dzielnica Ursus. Mikos przedstawił też najbliższe plany zmian w prawie budowlanym, które zwiększają odpowiedzialność inwestorów i projektantów. Wkrótce czeka nas rewolucja: zniesienie obowiązku uzyskiwania pozwolenia na budowę będzie zastąpione przez wpis do rejestru, nie będzie też administracyjnego zatwierdzania projektu budynku.

W Polsce w planach zagospodarowania przestrzennego uwzględnia się już plac pod świątynię, ale - jak pokazuje doświadczenie - coraz częściej zdarza się, że dla przyszłych mieszkańców decyzja o budowie kościoła nie jest wcale oczywista. Czy więc za kilkadziesiąt lat kościoły znikną z krajobrazu nowych osiedli? Jeśli tak, konsekwencje będą daleko idące. Od wieków przecież sama bryła świątyni wpływa na "sakralizację przestrzeni" - o tej roli bezpośrednio mówią dokumenty kościelne. Wyraźnie o sakralizacji otoczenia wspomina wciąż obowiązująca Instrukcja Episkopatu dot. sztuki kościelnej z 1973 r. W Mszale rzymskim zaleca się, by świątynia była nie tylko piękna, ale przede wszystkim by stanowiła znak rzeczywistości nadprzyrodzonej. W wystroju kościoła należy "dążyć do szlachetnej prostoty, a nie przepychu". O ile łatwo wskazać odpowiadające tym kryteriom wspaniałe kościoły z przeszłości, o tyle współczesne budowle często należą do dyskusyjnych. Czy Kościół daje wystarczające wskazówki architektom, czy nie błądzą oni po omacku w gąszczu tradycji, jej interpretacji i nowoczesności? To pytanie wzbudziło wśród prelegentów gorącą dyskusję. Profesor Konrad Kucza-Kuczyński, projektant wielu polskich kościołów, uważa, że brak jest takich wskazówek. On sam nie spotkał się z opinią, które realizacje sakralne są dobre, a które złe. Nie ma propagowania wzorców. Tymczasem w Polsce 45 lat po soborze zbudowano ponad 2 tysiące obiektów sakralnych. Materiał do porównań jest więc olbrzymi. Obecne przepisy kościelne (w tym soborowe) nie dają, zdaniem Kucza-Kuczyńskiego, precyzyjnych zaleceń co do kształtowania przestrzeni domu Bożego. Pozwalają w tym względzie na dużo wolności, co oczywiście rodzi też trudności. - Z zazdrością patrzymy na ikonę, na wschód. Tam wszystko jest opisane. Im jest łatwiej. W Kościele katolickim tylko Droga neokatechumenalna próbowała zapisać pewne reguły przestrzeni liturgicznej (do rozwiązań przestrzenno-liturgicznych Drogi często odwoływano się podczas konferencji - przyp. A.W.). Oni jedyni sięgają też do detalu - mówił Kucza-Kuczyński. Profesor włożył też kij w mrowisko, mówiąc, że przestrzeń sakralna musi być konkurencyjna w swoim pięknie wobec piękna realizacji świeckich: - Na razie nie jest. Na razie biurowce-bankowe są obiektywnie lepsze, nawet centra handlowe są lepsze, bo ich projekty oparte są na przyjętych standardach - prowokował profesor. Dodał na koniec, że jedną z form sacrum - do odnalezienia przez architektów - może być powrót do zalecanej prostoty. Kwestia braku wskazówek ze strony Kościoła wywołała żywy oddźwięk wśród duchownych. Ze stanowiskiem profesora Kucza-Kuczyńskiego polemizował ks. dr Józef Górzyński: - To nie wskazówek brakuje, ale umiejętności w ich interpretowaniu - oponował. Poprosił też architektów o podsuwanie takich rozwiązań, które przywróciłyby liturgii bogatą symbolikę. - Krzesła i ławki zawęziły nam interpretację znaków i symboli. Teraz mamy scenę, na której odbywa się przedstawienie. Niech architekci pomogą nam rozbić ten teatralny układ - apelował. Z kolei ks. prof. Michał Janocha zwrócił uwagę na niekonsekwencję zapisów w soborowej Konstytucji o liturgii. Artykuł 116 stwierdza mianowicie, że Kościół uważa śpiew gregoriański za własny śpiew liturgii rzymskiej, natomiast ta sama konstytucja o sztuce (art. 123) mówi, że żadnego stylu Kościół nie uważa za własny. Komentując pokazywane przez prelegentów slajdy przedstawiające współczesne kościoły w Polsce i na świecie, ks. Janocha zauważył, że wiele z nich zarażonych jest herezją ikonoklazmu (zakaz przedstawiania wizerunku Boga - przyp. A.W.) - "tak jakby nigdy nie było soboru nicejskiego II". - Kościół zachodni nie ma kanonu estetyki chrześcijańskiej, ponieważ sztuką sakralną zawładnęły trzy mity: postępu, nowoczesności i indywidualności - powiedział ks. Janocha, a jego wystąpienie zostało przyjęte gromkimi brawami.

Bardzo interesujące wystąpienie miała przedstawicielka najmłodszego pokolenia architektów Anna Maria Wierzbicką, stypendystka Unii Europejskiej. Mówiła o zatrącanej w architekturze sakralnej symbolice chrześcijańskiej. Zdaniem Wierzbickiej wskazania Mszału Rzymskiego często nie są realizowane. Pomijane jest założenie umożliwiające wiernym bycie razem, budowanie w kościele wspólnoty, pomija się także znaczenie symbolu chrztu, nie eksponując odpowiednio chrzcielnicy.

Wśród wielu spraw poruszanych na konferencji żywą reakcję wywołała teza młodego pisarza ikon Mateusza Środonia o roli artystów tworzących dla Kościoła i ich odpowiedzialności za przekaz wiary. - Na Zachodzie namysł nad sztuką pozostał na etapie rozumienia obrazu jako Biblii pauperum, czyli opowiedzenia Biblii tym, którzy nie umieją czytać. Konsekwencją tego myślenia był dystans Kościoła wobec artysty i sprowadzenie go do roli sprawnego rzemieślnika - mówił Środoń. Tymczasem Kościół wschodni, prawosławny, nie ogranicza się do mecenatu. - Na Wschodzie jest poczucie, że jeżeli obraz-ikona ma przekazać wiarę Kościoła, to musi w tym Kościele powstać. Musi wyrastać z jego doświadczenia religijnego i tradycji, dlatego wspólnota wiary jest odpowiedzialna za kształcenie i wychowanie artystów - przekonywał. Środoń przyznał, że w środowisku artystów nie ma dziś myślenia, że tworzenie dzieła dla Kościoła może być czymś własnym. - To jest za przeproszeniem "fucha" - ujawnił, jednocześnie apelując, "żebyśmy jako Kościół poczuli się odpowiedzialni za wychowanie artystów". Zupełnie innym doświadczeniem podzielił się prof. Gustaw Zemła, twórca m.in. słynnego Chrystusa z prezbiterium kościoła w Nowej Hucie-Mistrzejowicach. Ten znany rzeźbiarz przyznał, że bardzo powoli dochodził do sztuki sakralnej. Dopiero w roku 1980 poczuł, że z serca spadł mu ciężar, balast. I wtedy dostał list z Mistrzejowic. - Musiałem znaleźć tego Chrystusa w samym sobie. Szczęście, że miałem przyjaciół, którzy mnie wspierali - mówił o proboszczu ks. Mikołaju Kuczkowskim, projektancie Józefie Dutkiewiczu, historyku sztuki Andrzeju Ciechanowieckim i ks. Kazimierzu Jancarzu (to na jego prośbę Zemła wyrzeźbił łzę na policzku Chrystusa). Arcybiskup Zimoń zapytał kiedyś profesora, czy potrafiłby modlić się do swoich rzeźb? - Tak. Bo one już nie są moje, one już należą do Kościoła, modlą się do nich różni ludzie i ja też do nich mogę się modlić - odpowiedział.

Podsumowując sesję abp Kazimierz Nycz mówił o twórczym napięciu między architektem, artystą i inwestorem. A czy niewierzący architekt może tworzyć dzieła sakralne? To pytanie Arcybiskup zawiesił bez odpowiedzi. Zastanawiając się nad "konkurencyjnością" architektury współczesnych kościołów wobec drapaczy chmur i centrów handlowych, podkreślił, że na Zachodzie widział udane realizacje obiektów sakralnych działające na zasadzie kontrapunktu. - U nas jeszcze tego nie ma - powiedział, zaznaczając, że należy szukać raczej innych sposobów niż konkurowanie wysokością. W wypowiedzi dla naszego tygodnika powiedział, że mecenat kościelny nad architektami i artystami powrócił zwłaszcza po roku 1980. W tysiącletniej historii Kościoła w Polsce żadnemu pokoleniu nie udało się wybudować prawie 2,5 tys. kościołów. A tyle właśnie powstało w ostatnich 30 latach. W samej krakowskiej diecezji po wojnie było 220 parafii, obecnie jest ich 440. Jest się z czego cieszyć.

Alicja Wysocka Tekst pochodzi z Tygodnika Idziemy, 22 marca 2009 Wasze komentarze: Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy. Autor Treść Nowości Tajemnice Światła Różańca Świętego św. Gerard z Brogne Modlitwa do św. Gerarda z Brogne Modlitwa do św. Franciszka Borgiasza Z różańcem - w drogę każdego dnia ks. Wendelin Maciej Ryś Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2023 Poprzednia [ Powrót ] Następna