Długa tradycja kolęd

Gdy nadchodzi wieczór wigilijny, a wraz z nim święto Bożego Narodzenia, oczywiste jest, że we wszystkich polskich domach zaczynają rozbrzmiewać kolędy. Rzadko jednak uświadamiamy sobie, że mają one tak bogatą tradycję, a w XIX wieku znano okoio sześciuset tego rodzaju pieśni. Stary czy młody, wierzący czy obojętny religijnie - gdzież jest Polak, dla którego melodie "Bóg się rodzi", "Wśród nocnej ciszy", "W żłobie leży" - nie stanowiłyby części własnej duszy? Zrosły się one - jak pisze w "Roku polskim" Zofia Kossak - nierozerwalnie z polskością, której są wykwitem, a mogą być słusznie dumą. Skąd właściwie wzięły się kolędy? Jedną z pierwszych okazji do śpiewów Bożonarodzeniowych były prawdopodobnie szopki ustawiane w kościołach przez św. Franciszka z Asyżu. Początkowo słów kolęd nie spisywano, przekazując je sobie ustnie. Pierwszy istniejący drukowany zbiór kolęd, opracowany przez Wynkyna de Worde, pochodzi z roku 1521. Sama nazwa "kolęda" pochodzi od rzymskiego początku Nowego Roku (kalendy styczniowe). Rzymianie bardzo uroczyście obchodzili to święto, składali sobie życzenia, rozdawali podarunki. Obchodzili je, dowodzi Zygmunt Gloger, "świętem hucznem i wesołem". Ponieważ w wiekach średnich Nowy Rok zaczynał się od 25 grudnia, tradycje klasycznego Rzymu wniosły do języków nowożytnych przekształcony wyraz calendae, który związał się z obchodami świąt Bożego Narodzenia. Życzeniom świątecznym towarzyszył śpiew pieśni, które przyjęto nazywać kolędami. W Polsce śpiew ten łączono z zabawami, chodzono z szopką. Młodzież przebierała się za Heroda, jego hetmanów, żołnierzy i przedstawiała sceny z Pisma Świętego. Pierwsza polska kolęda Polskie pieśni o Bożym Narodzeniu wywodzą się z hymnów łacińskich, które były komponowane w średniowieczu. Najstarsza kolęda pochodzi z XV wieku: "Zdraw bądź królu anielski". Jest to rękopis z 1424 roku, umieszczony w kazaniach na Boże Narodzenie. Został odnaleziony przez Aleksandra Brucknera w Petersburgu. Wcześniej przechowywany był przez wikariuszy wiślickich. W kolędach z tego okresu można spotkać przede wszystkim motywy biblijne, głównie opis narodzin Jezusa (zaczerpnięty z pierwszych rozdziałów Ewangelii Łukasza i Mateusza), połączony niekiedy ze sceną Zwiastowania. Zazwyczaj jedna pieśń stanowiła zamkniętą całość, ukazywała konkretny wątek z Ewangelii. To z kolei nadawało tym kolędom charakter narracyjny. Są i takie kolędy, które zawierają wątek profetyczny: nawiązują do starotestamentowych proroctw, głównie z Izajasza. Powoli pojawia się też w tych kolędach wątek pasterski oraz motywy zwierząt. Twórczość piętnastowieczna jest jeszcze anonimowa, wiadomo jedynie tyle, że powstała wśród duchowieństwa. Z XV wieku zachowało się jedynie dziewięć kolęd. Kolędy i pastorałki Pieśni podpisane przez autorów pojawiają się dopiero w XVI wieku. Zbiory kolęd zawierają nazwiska Baltazara Opecia, Jana Kochanowskiego, Marcina Laterny i Sebastiana Grabowieckiego. Z tego okresu zachowało się już sto kolęd. Szesnastowieczne kolędy pochodzą przede wszystkim z kręgów klasztornych, związanych z franciszkanami, benedyktynami i bernardynami. W zakonach tych zrodził się zwyczaj jasełek Bożonarodzeniowych: budowano żłóbek, umieszczano przy nim dwie osoby, które przedstawiały Matkę Bożą i św. Józefa. Wokoło gromadzili się wierni, którzy śpiewali kolędy. Wiek XVII przyniósł pewne zmiany, jeśli chodzi o charakter kolęd. Refleksja teologiczna nad sensem Bożego Narodzenia przechodzi jakby na drugi plan, na czoło wysuwa się natomiast pastorałka. W tym właśnie czasie powstała kolęda "W żłobie leży", której autorem jest Piotr Skarga. Teofil Lenartowicz - znany XIX- wieczny polski poeta romantyczny, w historii literatury przedstawiany jako "lirnik mazowiecki". Rozmiłowany w krajobrazie Mazowsza, początkowo złączony był jedynie z literaturą krajową, potem spędził część życia na emigracji. Wydał zbiór wierszy "Cztery obrazy i polska ziemia". Wiele innych dobrze znanych dzisiaj kolęd powstało w XVIII stuleciu. Są to m.in.: "Gdy śliczna Panna", "Jezus Malusieńki", "Ach, ubogi żłobie", "Tryumfy Króla Niebieskiego". Z okresu oświecenia pochodzi też kolęda Franciszka Karpińskiego "Bóg się rodzi, moc truchleje". Stosunkowo młoda, bo pochodząca z XIX wieku, jest kolęda Teofila Lenartowicza "Mizerna, cicha, stajenka licha". Wiek XIX to również czas, w którym na dobre zaczęto rozróżniać kolędy i pastorałki. Ks. Marcin Mioduszewski w "Wielkim śpiewniku kościelnym" z 1838 roku wprowadził ten podział. Pastorałki do dziś słyną jako wesołe i skoczne ludowe pieśni pasterskie o Bożym Narodzeniu. Głównym ich motywem jest pokłon pasterzy przy żłóbku narodzonego Dzieciątka. Ciekawe, że w tym czasie, kiedy to Polska była pod zaborami, na melodię starych kolęd układano pieśni patriotyczne. W zależności od losów ojczyzny, aktualizowano nawet przesłanie kolęd. Wdzięk i prostota kolęd Dzisiaj w czasie Bożego Narodzenia śpiewa się około dwudziestu kolęd. Jest to nikła część wszystkich pieśni Bożonarodzeniowych. Ostatni zbiór kantyczek, wydany pod koniec XIX wieku, liczył ich bowiem ponad sześćset. Wśród nich można rozróżnić poważne pieśni kościelne, rymopisy dworskie, kolędy miejskie, cechowe, wreszcie pastorałki. Znamienne, że dawniej każdy cech, zawód miał własną kolędę. Nawet, jak pisze Z. Kossak, szulerzy: "Ażard to gracki, śmierć traf nam zadała...". Największym przymiotem i wdziękiem kolęd, podkreśla Gloger, jest poufałość, z jaką mówią o narodzeniu Jezusa. Ten koloryt lokalny i prostota, z jaką opowiadane są sceny ewangeliczne, świadczy o ich pięknie i bogatej tradycji. I przypomina, że Chrystus mógł przyjść na świat wszędzie, w każdej polskiej chacie, bo każda jest podobna do tej z Betlejem. W kolędach żyje cały świat, ze swoimi zwyczajami, uczuciami, sposobie mówienia. Kolędy zatem, poza tym, że są pieśniami religijnymi i stanowią formę modlitwy, stanowią też cenne źródło poznania dawnych tradycji i obyczajów. Cicha noc Cicha noc, święta noc pokój niesie ludziom wszem, A u żłóbka Matka Święta czuwa sama uśmiechnięta Nad Dzieciątka snem... "Cicha noc" to prawdopodobnie najpopularniejsza kolęda na świecie. Napisana została przez Franza Xaviera Grubera w stylu XVIII-wiecznej niemieckiej pieśni Bożonarodzeniowej (Weihnachtslied), przetłumaczono ją na wiele języków. Opisuje wzruszającą scenę nocnego czuwania Marii i Józefa przy śpiącym w stajence małym Jezusie. Z nadejściem poranka pasterze dowiadują się od aniołów o narodzinach Zbawiciela. Zarówno słowa, jak i melodia przywodzą na myśl kołysankę śpiewaną dzieciom do snu. Mędrcy świata Mędrcy świata, monarchowie Mędrcy świata, monarchowie, dokąd się spieszycie Powiedzcie nam. Trzej Królowie, chcecie widzieć Dziecię? Treść kolędy opowiada o Trzech Królach, spieszących do ubogiej stajenki betlejemskiej, gdzie narodził się Jezus - Pan bez tronu i berła. Królowie dowiadują się o niebezpieczeństwie, jakie Mu grozi. Kolęda kończy się jednak optymistycznie, zapowiada, że Dzieciątko zyska uwielbienie całego świata. Jezus malusieńki Jezus malusieńki leży nagusieńki Plącze z zimna, nie data Mu matusia sukienki Kolęda bardzo plastycznie przedstawia ubóstwo stajenki, gdzie narodził się Jezus. Maryja nie ma kolebeczki, poduszeczki ani nawet ubranka dla Syna. W stajence jest zimno, a ona może tylko okryć Go sianem i zdjętą z głowy chustką. Jezus i Jego Matka dzielą niedolę wszystkich ludzi. Wśród nocnej ciszy Wśród nocnej ciszy głos się rozchodzi Wstańcie pasterze. Bóg się wam rodzi Kolęda opowiada, jak pewnej cichej nocy dał się słyszeć głos, oznajmiający nowinę o narodzinach Chrystusa w Betlejem. Kolęda wzywa pasterzy, aby spieszyli do stajenki powitać Go i oddać Mu cześć jako Bogu. Wspomina o "tylu tysiącach lat", przez które czekano na Jego nadejście (dawniej śpiewano: Cztery tysiące lat wyglądany). Oczekiwania proroków i królów nareszcie dobiegły końca. Oj Maluśki, Maluśki Oj, maluśki, maluśki, maluśki kieby rękawicka Albo li tyz jakoby, jakoby kawalecek smycka... Ta śpiewana gwarą polską kolęda daje wyraz zdziwieniu, że Jezus porzucił wygodne życie w niebie i zstąpił na ziemię, gdzie zamiast niebiańskich przysmaków i śpiewu "przecudnych janiołów" czeka Go bieda i głód. Jego matka nie będzie mogła zapewnić Mu dobrobytu, jaki miałby w niebie, skąd przecież Jego "tatuś kochany" Go nie wyganiał. Kolęda przynagla wszystkich, aby grali i śpiewali na pocieszenie Dziecinie. Lulajże Jezuniu Lulajże Jezuniu, moja perełko Lulaj, ulubione me pieścidełko Ta piękna polska kolęda napisana została na wzór kołysanki, którą mogłaby śpiewać każda matka, kołysząc swoje dziecko do snu. Mały Jezus płacze, gdyż jest Mu zimno i jest zmęczony. Maryja zwraca się do Niego słowami pełnymi miłości i czułości - nazywa go "swoją perełką, pieścidełkiem, najpiękniejszym świata kwiateczkiem". Prosi Go, aby przestał płakać i obiecuje Mu wszelkie pociechy. Znani autorzy polskich kolęd Piotr Skarga - ksiądz, autor słynnego traktatu politycznego pt. "Kazania sejmowe", jeden z głównych organizatorów szkolnictwa jezuickiego w Polsce XVI-wiecznej, założyciel kilku kolegiów, rektor Akademii Wileńskiej. Zasłynął jako znakomity kaznodzieja. Napisał też "Żywoty świętych", które do końca XVIII wieku wznawiano czternaście razy. Franciszek Karpiński - przedstawiciel XVIII-wiecznego sentymentalizmu oświeceniowego. Związany z Puławami, a więc rezydencją Adama i Izabeli Czartoryskich. Autor pieśni "Kiedy ranne wstają zorze" i "Wszystkie nasze dzienne sprawy" oraz innych pieśni religijnych. W czasie Sejmu Czteroletniego pisał też wiersze patriotyczne, społeczne. Teofil Lenartowicz - znany XIX- wieczny polski poeta romantyczny, w historii literatury przedstawiany jako "lirnik mazowiecki". Rozmiłowany w krajobrazie Mazowsza, początkowo złączony był jedynie z literaturą krajową, potem spędził część życia na emigracji. Wydał zbiór wierszy "Cztery obrazy i polska ziemia". MILENA KINDZIUK Wasze komentarze: marzena aneta : 28.12.2022, 18:05 Długa tradycja kolęd dziękuję proszę o miłość uczciwość sprawiedliwość na świecie dziękuję proszę o domu kupno dobrą mieszkania sprzedaż urode zdrowie pieniądze dobrego kawalera męża młodego niepalącego pobożnego religijnego uczciwego dziękuję modlitwa ma moc nie ma modlitw nie wysłuchanych modlitwa ma moc modlitwa cuda czyni miłość cuda czyni nadzieja cuda czyni pokora cuda czyni sprawiedliwość cuda czyni uczciwość cuda czyni ufność cuda czyni wiara cuda czyni wiara to jest pewność bez dowodu wiara to jest droga którą docieramy do marzeń dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję dziękuję (1) Autor Treść Nowości św. Łucja Modlitwa do św. Łucji Litania do św. Łucji Koronka do św. Łucji Modlitwa do św. Otylii Fenomen kultu św. Szarbela Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2024 Poprzednia [ Powrót ] Następna

[ Strona główna ]

Polityka Prywatności | Kontakt - formularz | Kontakt