Teologia Jana Pawła II

Ponowne odkrycie Trójcy Świętej

Wizja trynitarna w gmachu myśli Jana Pawła II ma taką strukturę: przede wszystkim podkreśla on centralne miejsce Syna, Jezusa Chrystusa, w Redemptor hominis, encyklice, która streszcza rdzeń chrystologiczny Soboru; następnie pogłębia tajemnicę Boga Ojca, widząc ją w świetle Pisma św. nade wszystko jako tajemnicę miłosierdzia, tajemnicę miłości, jak świadczy encyklika Dives in misericordia; wreszcie odkrywa - w sposób pod wielu względami nowy, choć wskazał mu drogę Sobór - tajemnicę Ducha Świętego w encyklice Dominum et vivificantem. Szczególnie ta ostatnia encyklika przyswaja sobie wyczucia teologii współczesnej - na przykład Hansa Urs von Balthasara, ale nie tylko jego - co do Krzyża jako wydarzenia trynitarnego: w wielkopiątkowej tajemnicy "ofiarowania", w której Syn, wydany na śmierć, zaofiarowuje się na nią w posłuszeństwie dla Ojca i Jemu oddaje Ducha, widzi się objawienie samego serca Boga. To ponowne odkrycie Trójcy Świętej pociąga za sobą wielkie konsekwencje w życiu chrześcijanina, wpływa na jego duchowość, na teologię, na moralność.

Wystarczy tu jeden przykład, w odniesieniu do naszego życia modlitwy. Kiedy odkrywa się Trójcę, wtedy spostrzega się, że nie modlimy się do jakiegoś Boga, ale modlimy się w Bogu, jak nas uczy zawsze liturgia, to jest modlimy się w Duchu przez Syna do Ojca. Oznacza to, że jesteśmy niejako otuleni tajemnicą Boga, że Trójca Święta jest niejako przecudnym łonem historii, i że dlatego Bóg nie jest dla nas jakby kimś obcym, nie jesteśmy od Niego oddaleni i oddzieleni, ale jesteśmy w Nim pogrążeni, nawet gdy On pozostaje transcendentny, większy niż nasze serce.

Ponowne odkrycie człowieka

Jest nadto ważne, że ten klucz nie jest absolutny, ale jest związany z pogłębieniem trynitarnym. W tym podwójnym zaakcentowaniu: głębi tajemnicy Boga oraz godności i wartości człowieka ukazują się dwie ważne linie myśli teologicznej Jana Pawła II. Być z Boga chrześcijanina i Kościoła łączy się bezwarunkowo z być dla człowieka, właśnie dlatego, że Bóg Trójca nie robi konkurencji człowiekowi, ani też człowiek nie może urzeczywistnić się prawdziwie pomijając Boga. Bóg nie jest śmiercią człowieka ani też człowiek nie jest śmiercią Boga, przeciwnie, chwałą Boga jest człowiek żyjący, a życiem człowieka jest wizja Boga (według starodawnej formuły św. Ireneusza). Wyczulenie na wszystko, co jest ludzkie, oraz szacunek i docenianie form religijnych, gdziekolwiek są one obecne, ustawiają się u Jana Pawła II wewnątrz mocnego zaakcentowania tożsamości chrześcijańskiej i kościelnej. Po spotkaniu asyskim niektórzy oskarżali Papieża o to, że sprzyja pewnego rodzaju synkretyzmowi religijnemu, jakiemuś naiwnemu lub zawinionemu irenizmowi, ale takie oskarżenie nie ma żadnej podstawy. Wystarczy przypomnieć sobie, z jaką siłą w nauczaniu papieskim podkreślona jest centralność Chrystusa i Jego konieczność do zbawienia oraz wartość Kościoła jako wspólnoty zbawienia w Chrystusie.

Kościół i Maryja, jego ikona

Te trzy linie streszczają się w świadomości teologicznej Jana Pawła II w postaci biblijnej, która jest mu szczególnie droga: w Maryi, Matce Pana. Maryja jest nie tylko niewiastą, wzorem dla każdego człowieka, ale też, jako Matka Boga wcielonego, figurą i matką Kościoła, Tą, w której odzwierciedla się w sposób najczystszy powołanie i los ludu Bożego, a zarazem Tą, która swą obecnością i macierzyńskim wstawiennictwem wspiera Kościół pielgrzymujący w czasie. Jest to postać kluczowa, która odpowiada zapotrzebowaniu na modele konkretne, a jednocześnie pilnej potrzebie "sygnałów" Absolutu, w związku z czasami, w jakich żyjemy.

Ostatnia uwaga, związana z całym nauczaniem teologicznym obecnego Papieża, dotyczy wymiaru ekumenicznego. Jan Paweł II potwierdził ten wymiar wielokrotnie i z mocą, aż do stwierdzenia, że Kościół katolicki powziął nieodwołalną decyzję zaangażowania się w ruch jedności chrześcijan. Poza tymi bądź co bądź znamiennymi stwierdzeniami są dwa akcenty, które mogą ułatwić przyjęcie ekumeniczne nauki tego Papieża z punktu widzenia teologicznego: stałe i pogłębiane odwoływanie się do Biblii (do tego stopnia, że niektóre jego dokumenty są istnymi "medytacjami" nad Pismem św.) oraz ogromna troska ewangelizacyjna, która łączy wszystkich chrześcijan wobec wyzwania sekularyzacji i niepokojów czasu, jaki idzie po okresie nowoczesnym.