Papież i wojna

Podczas pontyfikatu Jana Pawła II mieliśmy do czynienia z co najmniej kilkoma konfliktami o charakterze międzynarodowym, w których interweniowała dyplomacja watykańska lub sam Ojciec Święty. Wojna o Falklandy z roku 1982 pomiędzy Wielką Brytanią a Argentyną pokazała, jak zręcznie Jan Paweł II potrafił poruszać się w świecie polityki międzynarodowej i równocześnie nie instrumentalizować tragedii, jaką są działania wojenne. Oczywistym agresorem w konflikcie falklandzkim była Argentyna i Paweł II zażądał wycofania się wojsk argentyńskich z wysp. Równocześnie jednak słał telegramy do przywódców obu państw, namawiając ich do zaprzestania udziału w konflikcie. Stosunek papieża wobec wojny nie zawierał się przecież jedynie w głuchym sprzeciwie wobec wszelkich działań zbrojnych. Należało do nich także świadome nieangażowanie Stolicy Apostolskiej w żadną ze stron, a jedynie przypominanie zasad sprawiedliwości i pomaganie w dialogu. Konflikt na Falklandach przypadł w przededniu papieskiej pielgrzymki do Wielkiej Brytanii, którą widziano wówczas jako ważny krok w dialogu ekumenicznym. Jednocześnie istniało realne zagrożenie, że udział w niej bez gestów równoważących zostanie odczytany jednoznacznie. Będzie uznany jako poparcie w konflikcie protestanckiego imperium, przeciwko państwu katolickiemu znajdującemu się dodatkowo w obszarze Trzeciego Świata. Rozwiązaniem tej trudnej sytuacji była zapowiedź rychłej pielgrzymki także do Argentyny, która odbyła się w kilka dni po powrocie papieża z Wysp Brytyjskich. Relacje dziennikarzy obecnych na spotkaniach papieża z wiernymi podają, że setki tysięcy Argentyńczyków skandowało wtedy "Chcemy pokoju".

Warto przytoczyć cztery warunki "słusznej wojny" i "interwencji humanitarnej", którymi kierował się Jan Paweł II i jakie podają w swojej książce "Papieże a wojna" Andrea Gianelli i Andrea Tornielli. Pierwszy: "tego rodzaju interwencja nie oznacza od razu działań militarnych", drugi: "jest działaniem obronnym, które ma na celu ochronę ludności i pomoc humanitarną oraz rozbrojenie agresora", trzeci: "jeśli musi już przyjąć postać działania militarnego, nie powoduje większego zła od tego, jakie przyniosła tocząca się wojna", czwarty: "prowadzona jest przez ONZ, czyli przez organizację reprezentującą wszystkie narody świata". Opartą o takie zasady interwencję humanitarną zaproponował Jan Paweł II podczas inwazji Serbów na Kosowo w roku 1999. Przeciwstawił się wtedy brutalnym nalotom wojsk NATO, ale jednocześnie odciął się od głosów pacyfistycznych potępiających wszelkie zaangażowanie militarne Zachodu, nawet to o charakterze obronnym. Dla papieża zawsze najważniejszy był człowiek - obrona jego życia i godności, a nie spełnianie takich czy innych ideologicznych oczekiwań. Być może właśnie wojna w Kosowie była traktowana przez Watykan z największą ostrożnością i pokazała, że za wypowiedziami papieża na temat pokoju światowego nie stoi odruchowa reakcja, ale przemyślane ważenie racji, celów i środków prowadzące do sprawiedliwego rozwiązania kłopotów z ładem międzynarodowym.

Patriotyzm, który nie jest przeniknięty humanizmem chrześcijańskim, łatwo staje się szowinizmem i nacjonalizmem. Niebezpieczeństwo ze strony ogarniętego nim narodu, jego agresywna chęć ekspansji czasem może być zatrzymana jedynie przy użyciu sił zbrojnych.

W jakiejś mierze papież w ten sposób usprawiedliwił amerykańsko-angielskie ataki na Afganistan, które stanowiły reakcję na "wojnę terrorystyczną", jaka rozpoczęła się 11 września 2001 r. Ich uzasadnieniem było przecież zniszczenie obozów szkoleniowych terrorystów islamskich. Jan Paweł II w tej sprawie w zasadzie milczał.