Wojtyła Jako Bolesław Śmiały

Wojtyła znał się z Mieczysławem Kotlarczykiem - pomysłodawcą i założycielem Teatru Rapsodycznego - jeszcze z czasów wadowickich. W lipcu 1941 r. Kotlarczyk przeprowadził się do Krakowa i prawie natychmiast rozpoczął prace nad zorganizowaniem miejscowego zespołu aktorskiego. Do realizacji pierwszego tekstu - "Króla-Ducha" - wybrał kilkanaście fragmentów z poematu Słowackiego. Karol Wojtyła miał interpretować monolog Bolesława Śmiałego z Rapsodu V. To była główna rola w finale inscenizacji. Wojtyła wcielał się w ducha króla, który płacze i przeklina, nie może znieść klątwy rzuconej na niego przez poćwiartowanego królewskim mieczem biskupa Stanisława.

Karol Wojtyta (drugi z lewej) w sztuce M. Niżyńskiego "Kawaler księżycowy"

Prapremierowa interpretacja rapsodu w wykonaniu młodego aktora była niezwykle sugestywna i pełna artystycznej ekspresji. Wojtyła przedstawiał króla Bolesława w całej okazałości - jako człowieka targanego emocjami, żądnego władzy, a na końcu przerażonego wizją przepowiedni. Sympatia publiczności - co zaskakujące! - była jednak po stronie króla, bowiem "szczególny urok osobowości samego Karola jednał sympatię dla nieszczęsnego monarchy". Danuta Michałowska pisała na temat tej interpretacji: "Ani przedtem, ani potem nigdy nie słyszałam, aby [Wojtyła] się zdobył w tym czy innym fragmencie na tak wspaniałą siłę wyrazu, na takie wstrząsające dramatyczne przeżycie. My, którzy uczestniczyliśmy we wszystkich próbach i znaliśmy każdy akcent na pamięć - staliśmy oniemiali i zaklęci." W prawykonaniu Karol Wojtyła zachwycił wszystkich bez wyjątku - przede wszystkim siłą swego głosu. Część publiczności porównywała nawet Wojtyłę do wielkiego mistrza sceny - Juliusza Osterwy.

Po dwóch tygodniach doszło do kolejnego przedstawiania "Króla-Ducha" w wykonaniu tego samego zespołu - tym razem w mieszkaniu państwa Góreckich przy placu Kleparskim 5. Wszystko było tak samo: na początku wnoszono świecznik, zapalano świecę, a jedna z aktorek siadała do fortepianu i wykonywała "Nokturny" Chopina. Aktorzy ubrani byli w stroje wizytowe - białe bluzki, ciemne, czarne spódnice i garnitury - wszystko toczyło się dokładnie tak samo jak podczas prapremiery. Aż do momentu wygłaszania V Rapsodu...

Wojtyła zmienił bowiem diametralnie interpretację monologu Bolesława Śmiałego - odrzucił wyraźną ekspresję, porzucił akcenty dramatyczne na rzecz momentów refleksyjnych, powiedział tekst na jednym tonie, niezwykle spokojnie. Michałowska pisała o tym spektaklu: "Karol przedstawi! najzupełniej odmienną wersję tego samego przecież tekstu. Mówił cicho, monotonnie, w sposób doszczętnie pozbawiony owych tonów namiętności, pychy, buntowniczej pasji, a także rozpaczy wobec zarysowującego się upadku państwa, nad którym zaciążyła klątwa króla". Wszyscy aktorzy tego spektaklu - z wyjątkiem reżysera - byli zaskoczeni, zadawali Wojtyle samoistnie narzucające się pytania: "Dlaczego? Jak mogłeś? Co się stało?" Przyszły papież z wielkim spokojem i pewnością odpowiadał: "Przemyślałem sprawę; to jest spowiedź. Tego chciał Słowacki".

Ta zaskakująca zmiana w interpretacji roli miała najprawdopodobniej głębszy wymiar - była odbiciem pogłębiającej się świadomości religijnej Karola Wojtyły. Historia króla Bolesława oraz wpływ, jaki wywarł na jego życie biskup Stanisław - kapłan, który próbował pełniej zrozumieć dramat człowieka - musiała bardzo na Wojtyłę oddziałać. Tym sposobem "postawa obrońcy aktualnych racji króla, dominująca w pierwszym wykonaniu, przemieniła się w postawę grzesznika, który po wiekach pokuty dociera do tragicznej prawdy o sobie samym" (Danuta Michałowska).

Wiele lat później kardynał Wojtyła — następca biskupa Stanisława - wracając z Rzymu, zatrzymał się w Osjaku (gdzie miały zostać pochowane zwłoki tułającego się po świecie polskiego króla) i odprawi! Mszę św. za duszę Bolesława Śmiałego. Tuż przed wyborem na Papieża napisał niezwykły poemat "Stanisław", który był kolejną próbą zrozumienia istoty zmagań moralnych króla i biskupa.

Ale co najważniejsze: dokładnie 5 lat po premierze "Króla-Ducha" - 1 listopada 1946 r. - Karol Wojtyła przyjął święcenia kapłańskie.