Rozważania Miłość Modlitwy Czytelnia Źródełko Pomoc Duchowa Relaks Download Cuda Opowiadania Perełki

Dziedzictwo Abgara

Armenia zawsze ulegała wpływowi dominujących kulturalnie sąsiednich krajów: Mezopotamii, Syrii, a nawet Persji i Grecji. Głównymi bóstwami pogańskiej Armenii byli: Aramazd (perski Ormuzd), odpowiadający greckiemu Jowiszowi; Anahid, jego córka, odpowiadająca zarazem Dianie i Wenerze (podobna do Artemidy efeskiej); babiloński i syryjski Bel albo Baal; Wahagn, bożek wyłącznie armeński, podobny do greckiego Herkulesa; wreszcie Apollo, Wulkan i Minerwa. Posągi wszystkich tych bóstw stały w oddzielnych świątyniach i Armeńczycy oddawali im cześć tak samo jak ludy, od których je wzięli. Tu ówdzie spotykamy wzmianki o bóstwach, których cześć nie była jednak powszechna. Kiedy król Abgar kazał przenieść posągi bogów z Nizibis do nowo założonej Edessy, byli wśród nich: Beel, Nabog, Batnikal i Taratai, a kiedy św. Grzegorz Oświeciciel rozpoczął dzieło nawracania Armeńczyków, modlono się w Tortan, w prowincji Daranalia "do białego bożka Barsam".

Legenda o nawróceniu króla Abgara

Abgar był pierwszym księciem armeńskim, który przyjął naukę Chrystusa. Sprawa jego nawrócenia łączy się z jego apokryficzną korespondencją z Chrystusem.

Abgar, lennik Rzymian, panował nad Osroeną, częścią Mezopotamii, a rezydencję miał w Edessie. W archiwum tego miasta grecki historyk Kościoła Euzebiusz z Cezarei odnalazł na początku IV wieku dokumenty zawierające korespondencję w języku syryjskim. Uznał je za tak ważne, że przetłumaczył na grecki i zamieścił w swojej Histońi Kościoła (księga I, rozdział 13). Z pewnymi odmianami i dodatkami podał ją też armeński historyk Mojżesz z Choreny (Choreński) w V wieku.

Abgar (od arag, czyli "wielki" oraz air - "człowiek") nosił przydomek Uchamo, czyli Czarny, prawdopodobnie z powodu trądu. Znękany długą chorobą miał wysłać posła i list do Chrystusa z prośbą, aby Zbawiciel przyszedł i go uleczył. Jezus odpowiedział (według Mojżesza z Choreny odpisał Apostoł Tomasz na polecenie Jezusa Chrystusa): "Błogosławiony jesteś Abgarze, że uwierzyłeś we mnie, nie widziawszy mnie, aby ci, którzy nie widzą, a jednak wierzą, żywot wieczny pozyskali. Co do twego życzenia, abym do ciebie przyszedł, muszę tu [w Judei] wszystko wypełnić, na co jestem posłany, a potem wrócić do Tego, który mnie posłał. Gdy się to spełni, poślę ci jednego z moich uczniów, aby cię uleczył i tobie i twoim życie dał". W wyniku tej korespondencji po wniebowstąpieniu Chrystusa miał przybyć do Edessy Addeusz, czyli Tadeusz, jeden z siedemdziesięciu uczniów, wysłany przez św. Tomasza Apostoła, aby uleczył króla Abgara z choroby oraz głosił Ewangelię Armenom. Król Abgar uwierzył w Ewangelię, został uzdrowiony i przyjął chrzest. Za jego przykładem poszła rodzina i dworzanie, a następnie cały lud. Wkrótce też zniszczono ołtarze i posagi fałszywych bogów, a świątynie pogańskie zamknięto. Addeusz, wypełniwszy misję w Edessie i wyznaczywszy na swego następcę Aggeusza, poszedł dalej głosić słowo Boże, Abgar zaś zajął się gorliwie szerzeniem i umacnianiem prawdziwej wiary między poddanymi.

O cudownie odbitym na chuście wizerunku Zbawiciela, który Jezus dał posłańcowi króla Abgara, pierwszy wspomina dopiero historyk Ewagriusz. Obraz ten wisiał w Edessie jeszcze w czasach Mojżesza z Choreny, a potem został przeniesiony do Konstantynopola, stamtąd zaś do Rzymu, do kościoła pod wezwaniem św. Sylwestra, lub też do Genui, gdyż oba te miasta pretendują do posiadania jego oryginału.

Ewangelizacja Armenii

Chrześcijaństwo rozszerzało się szybko, lecz często powierzchownie. Wielu przyjęło nową naukę jedynie z chęci przypodobania się monarsze i po śmierci Abgara powrócili oni do pogaństwa. Za panowania następców Abgara - Ananuna i Sanatruga - rozpoczęły się okrutne prześladowania chrześcijan.

Sanatrug, któremu po śmierci Ananuna oprócz Armenii dostała się także Edessa, pod warunkiem że nie będzie zmuszał jej mieszkańców do odstępstwa od religii chrześcijańskiej, nie dotrzymał obietnicy. Kazał otworzyć świątynie pogańskie, zabijał chrześcjan, a między nimi zgładził własną córkę Sanducht i podobno Addeusza, który wrócił do Armenii. Z tego też powodu lud Armenii nazywał go zabójcą apostołów. Po nim panowali nad Armenią tylko książęta pogańscy i chrześcijaństwo miało nieliczną garstkę wyznawców rozproszonych na terytorium kraju. Zarówno Euzebiusz z Cezarei {Histońa II, 1), jak i Sozomenos {Histońa Kościoła VI, 1) świadczą, że za czasów króla Chosroesa I (214-259) chrześcijanie żyli w rozproszeniu. Król nakazał ich łapać, a potem skazywał na dożywotnią niewolę lub na śmierć.

Ponieważ jednak większość ludności była pogańska i tym samym nieprzyjazna chrześcijaństwu, misja gnostyka Bardadsana (bardziej znanego jako Bardezanes), który chciał nawracać Armeńczyków na niby to chrześcijańską religię, zupełnie się nie powiodła.

Armenia chrześcijańska

Dopiero od czasu nawrócenia się w 302 roku Tirydatesa II zwanego później Wielkim chrześcijaństwo na nowo zapanowało w Armenii. Głównym apostołem Armenii był Grzegorz Oświeciciel pochodzący z królewskiego rodu. Urodzony w Walarszapat (Eczmidzynie) w 257 roku, na początku był okrutnie dręczony przez Tirydatesa - kazał go rzucać do dołu napełnionego kałem i wężami, z którego święty wyznawca zawsze był cudownie ocalany.

Tirydates podjął decyzję polityczną o przyjęciu chrześcijaństwa. W Cezarei Grzegorz został wyświęcony przez św. Leoncjusza na biskupa i zwierzchnika Kościoła w Armenii. Z wielką roztropnością i poświęceniem sprawował rządy. Przede wszystkim zburzono dawne świątynie pogańskie, a ich miejsce zajęły kościoły bogato wyposażone przez króla. W większych miastach założono stolice biskupie; zakładano klasztory oraz szkoły dla ludu i przyszłych hierarchów.

Kiedy chrześcijaństwo w Armenii się umocniło, a przyszłość Kościoła została zabezpieczona fundacjami materialnymi, św. Grzegorz udał się na pustynię, wyświęciwszy poprzednio, na żądanie Tirydatesa, swego syna, Arystagesa, na następcę. Ten według wskazówek ojca i w jego duchu rządził Kościołem armeńskim. W tym czasie nastąpiło też nawrócenie rzymskiego cesarza Konstantyna Wielkiego. Tirydates w towarzystwie Arystagesa i Grzegorza udał się do Rzymu. W stolicy imperium cesarz Konstantyn i król Tirydates oraz obydwaj zwierzchnicy Kościoła, papież Sylwester i Grzegorz, zawarli układ, mocą którego pomiędzy dwoma państwami i Kościołami miała odtąd panować zupełna zgoda i pokój, a papież Sylwester zatwierdził Grzegorza w godności patriarchy, ze wszystkimi prawami, których używali patriarchowie Jerozolimy, Antiochii i Aleksandrii.

Dowiedziono, że Kościół armeński pierwotnie co do istoty doktryny i karności pozostawał w całkowitej zgodzie z rzymskim i stanowił z nim całość. Ten związek utrzymał się po śmierci św. Grzegorza Oświeciciela i przetrwał dobre i złe czasy Kościoła armeńskiego. Pomyślny był również stan Kościoła armeńskiego pod zarządem Arystagesa, który z Jakubem z Nizibis i innymi wziął udział w Soborze Nicejskim, oraz pod rządami jego brata i następcy, Wartanesa. Obydwóch wytrwale popierał król Tirydates. Jednak wkrótce następcy monarchy skazali na śmierć za gorliwość w sprawach wiary kilku wnuków św. Grzegorza Oświecieiela: najpierw Grzegorza w prowincji Faitaragan, ponieważ jego napomnienia się nie podobały możnym; potem został stracony w okrutny sposób jego brat Hussig za to, że odmówił królowi Tiranowi postawienia w chrześcijańskich świątyniach posągów pogańskich, czego zażądał cesarz Julian Apostata. Wnuk Hussiga, Nerses, obrany patriarchą, zaraz po objęciu godności został ścięty z rozkazu Tirana, gdyż poprzednio często podnosił głos przeciwko niesprawiedliwości i zbrodniom króla.

Jak Tiran był zależny od cesarza Juliana Apostaty, tak jego następca Arszak II został wyniesiony na tron przez króla perskiego Szapura (Sapora), zawziętego nieprzyjaciela chrześcijan. W takich okolicznościach Kościół w Armenii musiał znowu cierpieć. Nawet Nerses Wielki nie mógł działać długo. Arszak II był mu przychylny, jeżeli potrzebował jego pomocy, lecz król Pap, któremu Nerses pomógł w zdobyciu korony, kiedy sprzykrzyły mu się wreszcie ostre napominania patriarchy, kazał go po prostu otruć. Po śmierci Nersesa wzniesione przez niego przytułki dla sierot, wdów i ubogich, liczne szpitale i klasztory zostały zburzone, zakonnicy rozpędzeni, a ich fundacje skonfiskowane. Zabrano również dochody i dziesięciny pozostałemu duchowieństwu. Następcy Nersesa byli słabi i po większej części niemoralni, królowie zaś nieprzychylni chrześcijaństwu, bezsilni politycznie, uzależnieni od satrapów perskich, cesarzy i bizantyńskich, kraj zaś pustoszyli i ciemiężyli na przemian Grecy i Persowie. W takich okolicznościach zdarzało się często, że możni panowie armeńscy, szukając dla siebie korzyści w prześladowaniu chrześcijan, sprowadzali Persów na własny kraj. Dopiero za patriarchy Sahaka (Izaaka) Wielkiego (390-440) nastały lepsze czasy dla Kościoła w Armenii. Sahak, idąc za przykładem wielkich poprzedników, św. Grzegorza Oświeciciela, Fłussiga i Nersesa, dzielnie wspierany przez św. Mesropa Masztoca, doprowadził Kościół do stanu pomyślności. Zburzone przez odstępców i Persów kościoły zostały odbudowane, przywrócono karność kościelną, wzniesiono nowe klasztory i ponownie otworzono szkoły, w których młodzież przygotowywała się do stanu duchownego. Św. Mesrop Masztoc ułożył alfabet armeński, wskutek czego przetłumaczono na język narodowy nie tylko Pismo Święte, lecz i niektórych greckich i syryjskich Ojców Kościoła oraz kilka dzieł klasycznej starożytności. W tłumaczeniu ksiąg wzięli udział ponadto: Józef i Esnich, Jan i Arzan, Leontes i Goriun, za co współcześni nadali im miano Tłumaczy.

Na soborze narodowym w Walarszapat (Eczmiadzyn, 436 rok) licznymi prawami i postanowieniami określono stosunki i obowiązki kapłanów, chorepiskopów i biskupów, zalecając im ścisłe przestrzeganie kanonów i czystość obyczajów. Na następnym synodzie (w 433 roku) przyjęto uchwały powszechnego Soboru Efeskiego, nakładając klątwę na pozbawionego stolicy byłego patriarchę Nestoriusza i jego stronników i zalecając dokonanie nowego tłumaczenia Pisma Świętego według egzemplarza greckiego otrzymanego z Efezu, co też wkrótce zostało dokonane.

Kiedy później nestorianie przetłumaczyli na języki perski, syryjski i armeński dzieło Diodora z Tarsu i Teodora z Mopswestii i zaczęli je rozpowszechniać pomiędzy wiernymi, aby dowieść, że ich nauka jest zgodna z nauką Ojców Kościoła, Sahak zwołał nowy synod do Asztiszat (w 435 roku), na którym pisma te zostały potępione, a w sprawie połączenia dwóch natur w Chrystusie nauka Kościoła katolickiego została uznana i uroczyście potwierdzona. Po śmierci Sahaka Mesrop objął czasowo patriarchat, ale ponieważ nie obrano nikogo innego, kierował sprawami Kościoła w Armenii do końca życia. Jego następcą był patriarcha Józef, który słynął z gorącej wiary i gorliwości w sprawie Kościoła.

Herezja monofizycka

Ani odstępstwa możnych, ani zabiegi nestorianów i innych heretyków nie zachwiały silną wiarą. Zasługuje tu szczególniej na wzmiankę patriarcha Jan Mantacunensis (480-487), który poprawił liturgię, pogodził z Kościołem tych, którzy od niego odpadli, i przyjął uchwały Soboru Chalcedońskiego (451 rok). Jednak herezja znalazła dostęp do głowy Kościoła armeńskiego: patriarcha Nerses z Asztarak, w prowincji Bagrewand, na synodzie w Feyin, czyli Foyin, ówczesnej rezydencji patriarchalnej nad rzeką Mezamor, potępił Sobór Chalcedoński jako nestoriański i pośrednio opowiedział się za monofizytyzmem (527 rok). Postanowienie to powtórzono także później, za patriarchy Abrahama, na następnym synodzie, a w 536 roku wyklęto znowu wszystkich, którzy trzymali się uchwał Soboru Chalcedońskiego. W kilkadziesiąt lat potem, za czasów Nersesa V, zwanego Schinochi (Budowniczy), ogłoszono, że uchwały chalcedońskie są przesiąknięte nestorianizmem i obłożono je klątwą (645 rok), którą na nowym synodzie (648 rok) zatwierdzono. Na ten ostatni synod cesarz bizantyjski przysłał filozofa Dawida, aby skłonić duchowieństwo armeńskie do przyjęcia uchwał chalcedońskich. Daremne były jego usiłowania. Wkrótce potem synod w Manazkert (651 rok), pod przewodnictwem patriarchy Jana, następcy Nersesa V, rzucił klątwę nie tylko na sam Sobór Chalcedoński, lecz i na dogmatyczny list papieża Leona I, na patriarchę Jezera (Esra) i zwołany przez niego synod w Garin (629 rok) za to, że przyjął uchwały chalcedońskie. Duchowieństwo armeńskie ponownie i bez zastrzeżeń opowiedziało się za jedną (Boską) naturą w Jezusie Chrystusie.

Próby unii Armenii z Kościołem katolickim

Armenia została wyłączona ze wspólnoty Kościołów pozostających w jedności Kościoła katolickiego. Zdarzało się, że na stolicy patriarszej zasiadali prawowierni biskupi, ale zaraz po nich następowali heretycy, ponieważ pewna część duchowieństwa odrzucała uchwały chalcedońskie z nieświadomości, chcąc tylko potępić naukę Nestoriusza. Inni zaś świadomie przyjmowali monofizytyzm. Jedni i drudzy mogli sięgać po godność patriarchy. Tak więc wszystkie próby pojednania Armenii z Kościołem katolickim zaczynały się zwykle od wykazywania prawowierności postanowień chalcedońskich.

Ściślejsze połączenie Armenii z Kościołem katolickim nastąpiło dopiero na Synodzie Florenckim (1439 rok).

Pełnomocnicy Kościoła armeńskiego na żądanie papieża Eugeniusza przyjęli postanowienia IV, V i VI soboru powszechnego i zgodzili się na wszystkie punkty przedstawione im przez papieża, szczególnie w sprawie udzielania sakramentów.

Niestety ta unia nie była ani powszechna, ani trwała, lecz znaczna część ludu armeńskiego pozostawała odtąd w stałej jedności z Kościołem. Podejmowano wysiłki w celu umocnienia tego stanu rzeczy. Należy wspomnieć o stowarzyszeniu Zjednoczonych Braci, które zostało założone w pierwszych latach XIV wieku przez dominikanina Bartłomieja. Przez długi czas przed Synodem Florenckim i po nim pracowało ono nad połączeniem Armenii z Kościołem katolickim, choć później bardzo sobie zaszkodziło brakiem poszanowania uczuć narodowych Ormian.

Mechitaryści i lazaryści

Większe znaczenie miała kongregacja założona według reguły św. Benedykta przez Mechitara na początku XVIII wieku. W 1712 roku zatwierdził ją papież Klemens XI i od tego czasu mechitaryści wychowywali i kształcili kapłanów, drukując i rozpowszechniając pisma armeńskich Ojców Kościoła. Odnogą tej kongregacji jest kongregacja lazarystów w Wenecji, których opat jest zarazem arcybiskupem. Lazaryści działają podobnie jak mechitaryści i mają wielkie zasługi dla Kościoła armeńskiego.

Skutki herezji w życiu kościelnym Armenii

Nawet w tej części, która połączyła się z Kościołem katolickim, życie kościelne rozwijało się w niejakiej zawisłości od Kościoła greckiego, zaś zupełnie niezależnie od Kościoła rzymskiego. Podobnie rzecz się miała z językiem kościelnym, którym nie jest grecki ani łaciński, lecz staroarmeński. Armeńczycy używają własnych ksiąg kościelnych, mszałów, brewiarzy, niekiedy znacznie się różniących od ksiąg rzymskich. Msza podobna jest do greckiej św. Bazylego i św. Jana Chryzostoma, z pewnymi analogiami do mszału rzymskiego, rytuał zaś, obszerniejszy od rzymskiego, jest zbliżony do greckiego. Brewiarz również różni się od rzymskiego, jest znacznie krótszy, a jego główną część stanowią psalmy.

Hierarchia

Na czele hierarchii kościelnej Armenii stoi katolikos, dalej biskupi, którym podlegają księża, tym zaś podlega niższa służba kościelna.

Z biegiem czasu na terytorium Armenii powstały inne patriarchaty, które prowadziły między sobą spory o pierwszeństwo. I tak w 1311 roku armeński biskup Jerozolimy przybrał tytuł patriarchy. Jego następcy tytuł ten zatrzymali, lecz uważali się za zależnych od patriarchy armeńskiego. W 1441 roku niechętni patriarsze rezydującemu w Sis, w Cylicji, na granicy Małej Armenii, wybrali innego patriarchę, Cyriaka, w Eczmiadzynie, w klasztorze u stóp góry Ararat, w bliskości Wielkiej Armenii.

Kolejna schizma

Z początku do patriarchatu tego należało niewielu, później większa część biskupów armeńskich. Rozdwojenia religijne skłoniły katolickich patriarchów Cylicji do szukania schronienia w Krenie w Libanie (1701 rok); następnie przenieśli się oni na stałe do Bsommar (Bsummar), nieopodal Krenu i Ghaziru. Ostatnim patriarchą tu rezydującym był zmarły w 1866 roku Grzegorz Piotr VIII. Po jego śmierci stolica patriarsza została przeniesiona do Konstantynopola.

W cesarstwie otomaóskim

Patriarchat Armeńczyków, nie połączonych unią z Kościołem katolickim, datuje się tam od czasów Mehmeda II, który po zajęciu stolicy greckiej w 1453 roku powołał Joachima, armeńskiego arcybiskupa Brusy, ustanawiając go głową wszystkich Ormian swego państwa. W sprawach świeckich podlegali mu i Ormianie katolicy, których liczba wzrastała, dopóki wskutek intryg współbraci wszyscy (30-40 000) zostali skazani sułtańskim dekretem z 10 stycznia 1828 roku na wygnanie do Azji Mniejszej. Wyjaśnienie niesprawiedliwości tego faktu posłużyło do ich wyzwolenia. Rząd turecki pozwolił na ich powrót i na swobodę wyznania.

 
[ Strona główna ]

Modlitwy | Zagadki | Opowiadania | Miłość | Powołanie | Małżeństwo | Niepłodność | Narzeczeństwo | Prezentacje | Katecheza | Maryja | Tajemnica Szczęścia | Dekalog | Psalmy | Perełki | Cuda | Psychotesty |

Polityka Prywatności | Kontakt - formularz | Kontakt

© 2001-2024 Pomoc Duchowa
Portal tworzony w Diecezji Warszawsko-Praskiej