Kościół wobec tolerancji religijnej w Polsce

Mimo że Kościół od zarania zawsze stał na straży polskości, olbrzymi napływ cudzoziemców (zwłaszcza Niemców i Żydów), a także zawiązanie unii Polski z Litwą sprawiły, że stała się ona państwem wielonarodowościowym. Obok zdecydowanie dominującej religii katolickiej - w tych samych granicach współistniały i inne wyznania czy religie. Nikt jednak nie stawiał przeszkód wyznawcom prawosławia, mahometanom czy żydom w budowaniu świątyń czy sprowadzaniu do nich duchownych spoza kraju. W przeciwieństwie do wielu innych państw europejskich - w Polsce nikt nie urządzał pogromów żydowskich, dzięki czemu zyskała ona opinię "Polonia asylum Judaeorum" (Polska schroniskiem Żydów). Podczas obrony Lwowa (1648) "poświęcono i spalono przedmieścia, ale Żydów nie wydano" (W. Sobieski). Z kolei Ormianie, już w 1365 r. mieli we Lwowie odrębne arcybiskupstwo ormiańsko-katolickie. Toteż gdy w Europie zachodniej rozkrzewiła się reformacja, a wraz z nią wystąpiły prześladowania i banicje - Rzeczpospolita stała się, jak mówią jedni, "azylem innowierców", lub, według innych "ściekiem wszystkich błędów i herezji, które gdzie indziej się porodziły" (T. Młodzianowski). Widząc pokojową łagodność Polaków w podejściu do wyznawców innych religii oraz zgodne współżycie katolików z prawosławnymi, heretycy także spodziewali się podobnego traktowania. Tu jednak sprawy wyglądały nieco inaczej, gdyż "czym innym było w oczach Kościoła wyznanie niechrześcijańskie lub dawno od Rzymu odłączone, czym innym zaś wszelkiego rodzaju herezje, gromadzące ludzi, którzy zdradzili prawdziwą wiarę na rzecz fałszywej nauki, wiodącej ich dusze do zguby" (J. Tazbir). Różnicę tę trafnie ujął Szymon Starowolski, który w 1632 r. napisał: "Są też i Żydzi po całym królestwie i Tatarzy mahometanie na Litwie oraz Wołyniu, którzy ... nikogo od wiary katolickiej nie odciągają ani swoim złym przykładem nie zarażają, jak to mają zwyczaj czynić heretycy". Toteż Kościół negatywnie oceniał masowy napływ heretyków z całej Europy argumentując, że: propagowanie błędnych teorii odwodzi ludzi słabych od wiary katolickiej, w kraju zalewanym przez coraz większe fale cudzoziemców zagrożona jest polskość narodu, między poszczególnymi odłamami ruchu reformacyjnego istnieją bardzo poważne niesnaski, które mogą mieć wpływ na zakłócenie wewnętrznego spokoju w państwie, naruszenie jedności wiary stanowi zamach na podstawy państwa (brak jednolitości w Sejmie Rzeczypospolitej), a bunt przeciw Bogu uzmysławia realność podniesienia rokoszu przeciw prawowitemu monarsze, powinowactwo protestantów z krajami zdominowanymi przez reformację sprzyja dywersyjnej współpracy z nimi na szkodę Polski, zadomowieni już, "rodzimi różnowiercy... w charakterze konia trojańskiego... mogą otworzyć nieprzyjacielowi bramy Rzeczypospolitej" (J. T.), liczne zagarnięcia lub zburzenia przez protestantów obiektów sakralnych należących do Kościoła katolickiego godzą w jego stan posiadania i suwerenność. Początkowo wszystkie te zastrzeżenia król Zygmunt I traktował z całą powagą i w pierwszych latach ruchu reformacyjnego w Polsce starał się zapobiec szerzeniu herezji w narodzie. M.in. zakazał wyznawania i propagowania nauki Lutra oraz innych reformatorów; zabraniał sprowadzania, czytania oraz propagowania ich dzieł, a także nie zezwalał na wyjazdy do krajów zarażonych herezją i na posyłanie młodzieży na zagraniczne uczelnie luterańskie. Surowe kary przewidziane w kolejnych edyktach miały odstraszyć zwolenników "nowszechna opinia o spokojnym królestwie polskim, "gdzie nie gwałci się niczyjego sumienia" (J. T.). Istotnie, nieliczne stosy w Polsce utworzone były z heretyckich książek, a płomienie pożerające je były jedynymi, jakie rozniecały walki religijne w kraju. "W sumie od momentu pojawienia się ruchu reformacyjnego na ziemiach polskich do połowy XVII w., na skutek prześladowań religijnych nie zginęło więcej niż dwadzieścia osób, przy czym większość były to ofiary pogromów wyznaniowych. Z wyroku sądu stracono jedynie trzy osoby, parę spalono za bluźnierstwa czy zbrojne najście na kościół" (J. T.). Tymczasem w Niemczech rozpętała się religijna Wojna Trzydziestoletnia. W Anglii za panowania katolickiej królowej Marii w ciągu 5 lat stracono 273 protestantów, a za rządów anglikańskiej królowej Elżbiety - 189 katolików (w tym 127 księży). Wielu także umarło w więzieniu. Podobnie było za rządów lorda protektora Oliyera Cromwella. Ten ostatni wszczął straszne prześladowanie w katolickiej Irlandii. Podczas pamiętnej Nocy Św. Bartłomieja we Francji dokonano masowej rzezi hugenotów. W Polsce jedynie arianie zostali usunięci w 1658 r. z powodów politycznych, za jawną współpracę z najeźdźcą podczas potopu szwedzkiego. Brak prześladowań w Polsce nie skłaniał innowierców do utworzenia zjednoczonej siły opozycyjnej. Pozostawali w stanie skłócenia i rozdrobnienia, co nie mogło odczuwalnie zagrozić katolicyzmowi. Dzięki temu Polska nie stała się krajem wielowyznaniowym, czyli religijnie obojętnym i pozbawionym wyraźnego oblicza. W XVIII w. stan ten potwierdziła nawet Konstytucja 3 Maja, która "uznała katolicyzm jako religię panującą oraz zapewniała tolerancję i opiekę rządową innym wyznaniom" (J. G.). Rzeczpospolita należała do nielicznych krajów europejskich, które stawały w obronie mniejszości katolickich w innych krajach, zabiegając o tolerancję dla nich. Królowie Zygmunt August i Zygmunt III Waza interweniowali w Kurlandii, a król Stefan Batory w Anglii. Duch tolerancji zadomowił się w Polsce na stałe, ale jej skutki były dwojakie. Do pozytywów należy zaliczyć rozwój literatury, piśmiennictwa, kultury i rzemiosła. Ale znacznie poważniejsze były negatywy. Poczynając od rozbicia w rodzinach i sejmie, aż do zdrady ojczyzny, w wyniku której sprowadzono na Polskę najazd szwedzki oraz sprzymierzono się z wrogami przeciw Rzeczypospolitej. Kościół przewidział to wcześnie i ostrzegał w odpowiednim czasie, lecz daremnie. Mgr Julia Szwarc Wasze komentarze: Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy. Autor Treść Nowości Modlitwa do św. Ireneusza Litania do św. Ireneusza Ksiądz Bosko pamiętał o najbardziej zagrożonych Dlaczego litować się nad kimś, kto nie miał litości? Czy pierwsze przykazanie nie obowiązuje jeśli w kościołach są obrazy i rzeźby Jezusa, Maryi czy świętych? Najbardziej popularne Godzina Łaski Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Modlitwa o Cud Poprzednia [ Powrót ]

[ Strona główna ]

Polityka Prywatności | Kontakt - formularz | Kontakt