Sojuszu nie było

Nie budził strachu, ale dodawał odwagi do przemiany i nawrócenia. Jego pozytywne spojrzenie na świat i człowieka nie wynikało z naiwności, ale z umiejętności dostrzegania tego, co dobre. Takim właśnie pozytywnym, pełnym nadziei "papieskim" spojrzeniem na rzeczywistość charakteryzuje się książka "Wartości Polaków a dziedzictwo Jana Pawła II" pod redakcją dr. Tomasza Żukowskiego, wydana w czerwcu tego roku przez Centrum Myśli Jana Pawła II. Autorzy, nie negując trudności i problemów, widzą Polaków jako społeczeństwo nowoczesne, otwarte, dynamiczne i jednocześnie głęboko zakorzenione w tradycyjnych wartościach rodzinnych, narodowych i religijnych. Książka jest na wskroś naukowa - zespół socjologów CMJPII prezentuje wyniki kilkuletniego programu badań społecznych, którego celem była wieloaspektowa analiza sytuacji polskiego społeczeństwa po odejściu Papieża. Tym bardziej trzeźwe i wiarygodne jest pozytywne przesłanie płynące z publikacji. Co więcej, profesjonalny, akademicki warsztat socjologiczny wybitni badacze umiejętnie opisali językiem zrozumiałym dla każdego.

Badacze podjęli się konstrukcji skomplikowanego kwestionariusza oraz indeksów pozwalających, ich zdaniem, określić obiektywny wpływ Jana Pawła II na poszczególne elementy aktualnej kondycji polskiego społeczeństwa. Rozdziały książki dają odpowiedzi na pytania: kim jesteśmy (społeczne identyfikacje), co jest dla nas ważne (wartości), jaka jest nasza religijność (Polacy o Kościele), jaki jest nasz kręgosłup moralny, czy angażujemy się społecznie (kapitał społeczny i sfera publiczna) oraz kim był dla nas Jan Paweł II i jak przeżywaliśmy jego śmierć. Jeszcze raz trzeba podkreślić, że odpowiedzi te - wypływające z danych socjologicznych - napawają nadzieją. Atutem książki jest zestawienie wyników badań przeprowadzonych w 2007 r. z analogicznymi wynikami badań z lat ubiegłych prowadzonych zarówno w Polsce, jak i w innych krajach. Pozytywne trendy (oraz brak negatywnych, tam gdzie wielu je prorokowało) utwierdzają w optymistycznym patrzeniu w polską przyszłość, zwłaszcza wobec niepokojących procesów społecznych, które dokonały się i wciąż dokonują w Europie.

Dwa rozdziały książki przykuwają szczególną uwagę. W jednym z nich dr Barbara Fedyszak-Radziejowska analizuje poglądy Polaków na temat ochrony życia. W zwięzłym wywodzie zaprezentowany został przekrój czasowy i społeczny zagadnienia. Autorka bardzo ciekawie pokazuje również kontekst debaty wokół rozwiązań prawnych w tym zakresie. Rozdział ten powinien stać się podstawową lekturą dla wszystkich, którzy chcą wyrobić sobie zdanie na temat stosunku Polaków do wartości życia. Okazuje się bowiem, że np. 70 proc. Polaków opowiada się za ochroną życia od poczęcia do naturalnej śmierci, a tylko 10 proc. uważa, że prawo powinno dopuszczać przerwanie ciąży, kiedy matka jest w trudnej sytuacji materialnej (w 1992 r. aż 47 proc. popierało takie rozwiązanie prawne).

Drugi rozdział, na który chcę zwrócić szczególną uwagę, autorstwa Pawła Gierecha i Agnieszki Dobrzyńskiej, dotyczy opinii Polaków o Kościele. Wyniki badań pokazują bardzo szczególne miejsce Kościoła katolickiego w życiu naszego społeczeństwa (np. zaufanie do Kościoła deklaruje 79 proc. respondentów i wskaźnik ten utrzymuje się od kilku lat na stałym poziomie). Przyczyny tej sytuacji wyjaśnione są we wspaniałym historycznym szkicu, w którym autorzy pokazują, że polski Kościół, w odróżnieniu od innych Kościołów europejskich, nigdy nie dopuścił się sojuszu z władzą, a zawsze stawał po stronie społeczeństwa. Tak było przed wiekami, za czasów zaborów, w okresie Polski Ludowej aż po współczesność. Dzięki temu dla większości Polaków Kościół katolicki jest wyznacznikiem norm w sferze duchowej i w życiu prywatnym. Warto zobaczyć, jacy jesteśmy. Czytając tę książkę, wielu będzie zaskoczonych, jak bardzo chrześcijańskim społeczeństwem jesteśmy! Wydaje się, że jednak mocno zasłuchani byliśmy w słowa Jana Pawła II. I nie schodzimy z tej drogi!