Co łączy ogonek, rędzinę i wódkę?

Na początek zacytuję właśnie definicję: zgodnie z jednym z najnowszych słowników polonizm to "wyraz, zwrot lub konstrukcja składniowa przejęte z języka polskiego lub na nim wzorowane". Sam termin jest stosunkowo nowy, nie notuje go np. wielokrotnie w tej rubryce przywoływany słownik pod redakcją Witolda Doro- szewskiego. Nie jest też zbyt mocno utrwalony, w tekstach występuje stosunkowo rzadko. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że rzeczownik "polonizm" nie tworzy pary antonimicznej z coraz częściej pojawiającym się w mediach "antypolonizmem". Ten drugi, także o niezbyt długim rodowodzie (notowany jest w źródłach od początku XX w.) oznacza uprzedzenia, niechęć i wrogość wobec Polaków i Polski, tymczasem ten pierwszy odnosi się wyłącznie do sfery językowej. "Antypolonizmem", w ostatnich latach spopularyzowanym zwłaszcza w prasie prawicowej, a ostatnio choćby w oficjalnej deklaracji polsko-izraelskiej, z oczywistych względów zajmować się nie będę, wrócę więc do "polonizmów".

Wpływ polszczyzny na języki naszych wschodnich sąsiadów, o którym pisałem poprzednio, jest dość zrozumiały w kontekście historycznym, nie dziwi więc obecność polonizmów w języku białoruskim, ukraińskim, litewskim, a nawet rosyjskim. Mniej oczywiste są polskie pożyczki np. w języku czeskim, słowackim, niemieckim czy rumuńskim - żeby pozostać przy obecnych bądź nie tak dawnych sąsiadach. O czeskim już wspominałem, oto więc kilka przykładów z języka rumuńskiego: baba - "baba", pan - "pan", poridla - "powidła", poruęnic - "porucznik", smintina - "śmietana". Z kolei w języku niemieckim polskie pochodzenie mają m.in.: Grenze - "granica", Gurke - "ogórek", Karausche - "karaś", Kummet - "chomąto", Peitzker - "piskorz", Pflug - "pług", Quark - "twaróg" czy Zander - "sandacz".

Polonizmy znaleźć można także w językach narodów geograficznie bardziej odległych. Najprawdopodobniej polskie korzenie mają np. angielska bńtzka - "bryczka", intelligentsia - "inteligencja" (jako nazwa warstwy społecznej) oraz Hordę - "horda" (z kolei w pol- szczyźnie jest to zapożyczenie z języka tureckiego).

Wśród polonizmów są i takie, które można by rzec, zrobiły karierę międzynarodową, tzn. przeniknęły do kilku języków. Przywoływana wyżej "granica" stała się podstawą nie tylko niemieckiego słowa Grenze, lecz także holenderskiego grens, duńskiego grense, norweskiego grense, szwedzkiego grans czy rumuńskiego granita. W kilku językach funkcjonuje też polski "mazurek" - w niemieckim to Masurka, a we francuskim i angielskim: mazurka. Mniej oczywiste polskie wyrazy, które zostały przejęte przez więcej języków, to np.: "ogonek" (jako określenie znaku diakrytycznego, np. w wyrażeniach typu "a z ogonkiem") czy "rędzina" - rodzaj gleby (rzecz jasna, w postaci pozbawionej samogłoski nosowej, czyli w formie "rendzina"). Taka "kariera" polonizmów niewątpliwie może nas cieszyć, mniejsze powody do zadowolenia daje za to fakt, że w wielu językach świata przyjęła się polska "wódka" (najczęściej jako vodka).

dr Tomasz KorpyszAutor jest językoznawcą, pracownikiem UKSW i UW Tekst pochodzi z Tygodnika Idziemy, 14 października 2018 Wasze komentarze: Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy. Autor Treść Nowości św. Agnieszka z Montepulciano Modlitwa do św. Agnieszki z Montepulciano Litania do św. Agnieszki z Montepulciano Do La Salette przybywają pielgrzymi z całego świata Drugi znak - wielki smok (Ap 12,3-6) Czy apostolskie zalecenie powstrzymywania się od krwi dziś już nie obowiązuje? Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2023 Poprzednia [ Powrót ] Następna