Rozważania Miłość Modlitwy Czytelnia Źródełko Pomoc Duchowa Relaks Download Cuda Opowiadania Perełki

Jeszcze o ptasich przysłowiach

Zawierające nazwy ptaków przysłowia kalendarzowe, o których pisałem przed tygodniem, to tylko część bogatej polskiej "ptasiej" frazeologii (do ubiegłotygodniowych przykładów mogę jeszcze dorzucić choćby Kiedy Jerzy skryje wronę w życie, będzie zboża obficie, Na Trzech Króli panowanie przybywa dnia na kura pianie czy Gdy gęś dzika w marcu przybywa, ciepła wiosna bywa). Charakterystyczną cechą takich utrwalonych połączeń jest, jak widać, występowanie rymów, które miały walory mnemotechniczne, tzn. ułatwiały zapamiętywanie. Oto kilka znanych przykładów, już nie odwołujących się do dat czy pór roku: Jeśli wejdziesz między wrony, musisz krakać jak i one (czyli: 'jeśli wejdziesz do jakiegoś środowiska, do jakiejś grupy, to powinieneś się dostosować do panujących tam zwyczajów, upodobnić się do innych'), Każdy dudek ma swój czubek ('każdy ma jakąś szczególną cechę czy umiejętność, która go od innych odróżnia'), Myślał indyk o niedzieli, a w sobotę łeb mu ścięli ('przyszłość jest niepewna; przyszłe zdarzenia mogą zniweczyć wszelkie plany'), Pieczone gołąbki nie lecą same do gąbki ('nie da się niczego osiągnąć bez własnej pracy, bez wysiłku i starań').

Może nieco mniej znane są podobnie skonstruowane następujące przysłowia: Jak przylecą żurawie, można bydło paść na trawie, Nie pomoże krukowi mydło ani umarłemu kadzidło czy też Choćby kto świat obszedł kołem, nie będzie z sowy sokołem. To ostatnie ma kilka wariantów, w których zachowany jest sens, ale nie ma już rymów, m.in.: Sowa, choćby pod niebiosa latała, sokołem nie będzie czy Sowy z sokołem w jeden rząd nie włożysz.

Moje ulubione ptasie przysłowie oparte na rymie to Trzy gęsi, dwie niewieście uczyniły jarmark w mieście. Rzecz jasna, lubię tę konstrukcję nie ze względu na jej znaczenie i zawarty w niej stereotypowy obraz kobiety, tylko za zachowaną - dzięki pozycji rymowej - formę liczby podwójnej. Jak już zapewne kiedyś pisałem, w dawnej polszczyźnie poza liczbą pojedynczą i mnogą istniała także (do XVI w.) liczba podwójna. Rzeczowniki przyjmowały takie formy wówczas, gdy łączyły się z liczebnikiem dwa. Z czasem liczba ta zanikła, a pozostało w języku tylko nieco jej reliktów, m. in. w tym przysłowiu właśnie niewieście (a także słowie w konstrukcji Mądrej głowie dość dwie słowie).

Wróćmy jednak do ptaków. Wydaje się, że niekiedy ich nazwy pojawiają się w przysłowiach tak naprawdę przypadkowo, jedynie ze względu na zbieżność fonetyczną pozwalającą stworzyć parę rymową. Tak jest, jak się zdaje, choćby z frazą Powiedziały jaskółki, że niedobre są spółki, powiedziały bociany, że niedobre są zmiany. Przywołane tu akurat te, a nie inne ptaki nie mają żadnego głębszego uzasadnienia, po prostu umożliwiły powstanie rymu dokładnego, który ułatwiał zapamiętanie całej konstrukcji. Podobnie w wyrażeniu Zamienić byka na indyka można by użyć dowolnych nazw, które odnosiłyby się do zwierząt kontrastujących ze sobą wielkością i/lub wartością.

Nazwy ptaków blisko związanych z człowiekiem często występują nie w pojedynczych przysłowiach, ale w całych zbiorach powiedzeń. Tak jest chociażby z wróblem: Plotka wyleci wróblem, a powróci wołem, Starego wróbla na plewy nie złapiesz, Wszystkie wróble o tym ćwierkają, Z czasem wróble na strachu siadają czy Lepszu wróbel w garści niż gołąb na dachu (z licznymi wariantami. m.in.: Lepszy wróbel w garści niż kanarek na dachu, Lepszy wróbel w ręku niż cietrzew na sęku, Lepszy wróbel w ręku niż sokół na sęku). Podobnie jest z jaskółką; poza już cytowanymi połączeniami można przywołać jeszcze: Jedna jaskółka wiosny nie czyni, Jaskółka i pszczółka lata. znakiem wiosny to dla świata czy Kiedy się jaskółka zniża, deszcz się do nas zbliża.

dr Tomasz Korpysz

Autor jest językoznawcą, pracownikiem UKSW i UW

Tekst pochodzi z Tygodnika
Idziemy, 24 lutego 2019



Wasze komentarze:

Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy.



Autor

Treść

Nowości

Nowenna do Miłosierdzia Bożego - dzień 1Nowenna do Miłosierdzia Bożego - dzień 1

Pieśń o ukrzyżowaniu PanaPieśń o ukrzyżowaniu Pana

Śladami męki Jezusa na Via DolorosaŚladami męki Jezusa na Via Dolorosa

Wielki Piątek - dziań ukrzyżowaniaWielki Piątek - dziań ukrzyżowania

Wizja Ukrzyżowania według objawień Marii ValtortyWizja Ukrzyżowania według objawień Marii Valtorty

Gdyby Judasz rzucił się do stóp Matki...Gdyby Judasz rzucił się do stóp Matki...

Najbardziej popularne

Modlitwa o CudModlitwa o Cud

Tajemnica SzczęściaTajemnica Szczęścia

Modlitwy do św. RityModlitwy do św. Rity

Litania do św. JózefaLitania do św. Józefa

Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się JezusowiJezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi

Godzina Łaski 2023Godzina Łaski 2023

Poprzednia[ Powrót ]Następna
 
[ Strona główna ]

Modlitwy | Zagadki | Opowiadania | Miłość | Powołanie | Małżeństwo | Niepłodność | Narzeczeństwo | Prezentacje | Katecheza | Maryja | Tajemnica Szczęścia | Dekalog | Psalmy | Perełki | Cuda | Psychotesty |

Polityka Prywatności | Kontakt - formularz | Kontakt

© 2001-2024 Pomoc Duchowa
Portal tworzony w Diecezji Warszawsko-Praskiej