Jan Paweł II o znaczeniu różnych form dialogu chrześcijaństwa z innymi religiami

1. Księga Dziejów Apostolskich podaje przemówienie św. Pawła do Ateńczyków, które okazuje się bardzo aktualne dla dzisiejszego aeropagu pluralizmu religijnego. Aby przedstawić Boga Jezusa Chrystusa, Paweł nawiązuje do religijności swoich słuchaczy z wyrazami uznania: "Mężowie ateńscy, widzę, że jesteście pod każdym względem bardzo religijni. Przechodząc bowiem i oglądając wasze świętości jedną po drugiej znalazłem też ołtarz z napisem: nieznanemu Bogu. Ja wam głoszę to, co czcicie, nie znając" (Dz 17, 22-23).

W moim duchowym i pasterskim pielgrzymowaniu po dzisiejszym świecie ciągle wyrażałem szacunek Kościoła dla tego, "co w religiach owych prawdziwe jest i święte". Za Soborem dodawałem, że prawda chrześcijańska służy rozwojowi "owych dóbr duchowych i moralnych, a także wartości społeczno-kulturalnych, które u tamtych się znajdują" (Nostra aetate, 2). Powszechne ojcostwo Boga, objawione w Jezusie Chrystusie, pobudza do dialogu także z religiami spoza pnia Abrahama. Dialog ten jest pełen zachęt i wyzwań, jeżeli pomyśli się na przykład o kulturach azjatyckich, głęboko przenikniętych duchem religijnym, bądź też o tradycyjnych religiach afrykańskich, które dla tak wielu ludów są źródłem mądrości i życia.

2. U podstaw spotkania Kościoła z religiami światowymi tkwi świadomość ich szczególnego charakteru, mianowicie sposobu ich podejścia do tajemnicy Boga Zbawiciela, ostatecznej Rzeczywistości życia ludzkiego. Każda bowiem religia jawi się jako poszukiwanie zbawienia i proponuje drogi jego osiągnięcia (por. KKK, 843). Przesłanką dialogu jest pewność, iż człowiek, stworzony na obraz Boga, jest także uprzywilejowanym "miejscem" Jego zbawczej obecności. Modlitwa jako pełne uwielbienia uznanie Boga, wdzięczność za Jego dary, prośba o pomoc, jest szczególną drogą spotkania, zwłaszcza z tymi religiami, które - chociaż nie odkryły tajemnicy ojcostwa Boga - to jednak, jeśli można tak powiedzieć, "mają wyciągnięte ręce ku niebu" (Paweł VI, Evangełii nuntiandi, 53). Trudniejszy natomiast jest dialog z niektórymi prądami współczesnej religijności, w których często modlitwa staje się narzędziem wzmożenia potencjału życiowego, zamiast służyć jako narzędzie zbawienia.

3. Istnieją różne formy i szczeble dialogu chrześcijaństwa z innymi religiami, poczynająć od "dialogu życia", kiedy "ludzie starają się żyć w duchu otwarcia i dobrego sąsiedztwa, dzieląc swe radości i cierpienia, problemy i niepokoje człowiecze" (Papieska Rada ds. Dialogu Międzyreligijnego i Kongregacja Ewangelizacji Narodów, instrukcja "Dialog i głoszenie: refleksje i wskazania", 19 maja 1991, n. 42).

Szczególnego znaczenia nabiera "dialog czynów", wśród których należy podkreślić wychowanie dla pokoju i poszanowania środowiska, solidarność wobec świata cierpienia, popieranie sprawiedliwości społecznej i całościowego rozwoju narodów. Miłość chrześcijańska, która nie zna granic, pozwala nam się spotkać z solidarnym świadectwem członków innych religii, ciesząc się z dokonanego przez nich dobra.

Mamy wreszcie "dialog teologiczny", kiedy specjaliści starają się nawzajem pogłębić zrozumienie własnego dziedzictwa religijnego i doceniać wartości duchowe. Spotkania specjalistów różnych religii nie mogą jednak ograniczać się do jak najmniejszego wspólnego mianownika. Ich celem jest zapewnienie odważnej służby prawdzie, z podkreśleniem zarówno zbieżnych obszarów, jak i zasadniczych różnic, w szczerym wysiłku pokonywania uprzedzeń i nieporozumień.

4. Także "dialog doświadczenia religijnego" nabiera coraz większego znaczenia. Praktykowanie kontemplacji odpowiada olbrzymiemu głodowi życia wewnętrznego u ludzi duchowo poszukujących i pomaga wszystkim głębiej przenikać w tajemnicę Boga. Niektóre praktyki pochodzące z wielkich religii wschodnich stanowią pewną atrakcję dla dzisiejszego człowieka. Chrześcijanie winni do nich zastosować kryterium duchowe, aby nie stracić sprzed oczu pojęcia modlitwy, kształtowanego w Piśmie świętym w ciągu całej historii zbawienia (por. Kongregacja Nauki Wiary, list Orationis formas na temat "niektórych aspektów medytacji chrześcijańskiej", 15 października 1989; AAS 82-1990, II, s. 362-379). To konieczne krytyczne rozpoznanie nie przeszkadza dialogowi międzyreligijnemu. W gruncie rzeczy od wielu lat spotkania ze środowiskami monastycznymi innych religii, nacechowane serdeczną przyjaźnią, otwierają drogi wzajemnego dzielenia się bogactwami duchowymi w tym, co "dotyczy modlitwy i kontemplacji, wiary i dróg poszukiwania Boga i Absolutu" ("Dialog i głoszenie", 42). Nie można jednak wykorzystywać mistyki do sprzyjania relatywizmowi religijnemu w imię doświadczenia, które pomniejsza wartość objawienia Bożego w historii. Jako uczniowie Chrystusa odczuwamy pilną konieczność i radość dawania świadectwa, że Bóg objawił się właśnie w Nim, jak mówi Ewangelia według św. Jana: "Boga nikt nie widział. Ten Jednorodzony Bóg, który jest w łonie Ojca, o Nim pouczył" (J 1, 18).

To świadectwo należy składać bez żadnego przemilczania, lecz także ze świadomością, że działanie Chrystusa i Jego Ducha jest już w sposób tajemniczy obecne w tych, którzy szczerze przeżywają swoje doświadczenie religijne. I z wszystkimi ludźmi prawdziwie religijnymi Kościół kroczy w pielgrzymce historii ku wieczystemu oglądaniu Boga w blasku Jego chwały.