Nowonarodzony i nowo narodzony

W przypadku wyrażeń, których pierwszym członem jest przysłówek, a drugim imiesłów przymiotnikowy lub przymiotnik, współczesna norma ortograficzna co do zasady wymaga pisowni rozdzielnej. Skoro więc piszemy np. świeżo malowany, cicho mówiący czy wolno stojący, to konsekwentnie należy pisać także nowo przybyły, nowo uruchomiony, nowo wydany oraz nowo otwarty czy nowo wybudowany. Codzienny ogląd różnorodnych tekstów pokazuje, że zasada ta nie jest powszechnie znana, a przynajmniej nie jest konsekwentnie stosowana. Co ciekawe, rozdzielna pisownia wyrażeń z pierwszym członem nowo została wprowadzona dopiero w 1956 r., wcześniej obowiązywała uchwała z 1936 r., w której zalecano pisownię łączną... Jakby takiej rewolucyjnej zmiany ortograficznej było mało, współczesna norma uwzględnia wyjątki. Najbardziej znany jest ten, który posłużył za tytuł dzisiejszego odcinka. Otóż o ile w odniesieniu do każdego niedawno przybyłego (to wyrażenie także piszemy, rzecz jasna, rozdzielnie) na świat dziecka piszemy nowo narodzony, o tyle w odniesieniu do wcielonego Chrystusa, np. leżącego w żłóbku - już Nowonarodzony. Argumentem jest to, że w przypadku Dzieciątka Jezus nie jest to określenie doraźne, wydobywające tzw. przygodną (jedną z wielu innych, podobnie ważną lub nieważną) cechę, lecz określenie stałe, niekiedy wręcz funkcjonujące jako samodzielna, pisana wielką literą nazwa własna.

Taki sam tok rozumowania stoi za skodyfikowaną w słownikach całą grupą połączeń przysłówków z przymiotnikami lub imiesłowami przymiotnikowymi, które należy zapisywać - wbrew ogólnej zasadzie - łącznie. Chodzi mianowicie o takie konstrukcje, które informują nie o wybranej doraźnej, przygodnej cesze jakiegoś obiektu, ale o takiej cesze, która jest dla niego najważniejsza, która pozawala go odróżnić od innych, podobnych obiektów. To dlatego pisze się np. rycerz ciężkozbrojny i lekkozbrojny - nie są to przecież opisy konkretnej osoby, której zbroja z różnych przyczyn waży mniej lub więcej kilogramów, lecz nazwa pewnego typu uzbrojenia. Podob- niej jest z karabinem szybkostrzelnym, płytą dlugogrającą czy betonem szybkoschnącym. Dodatkowym argumentem jest to, że w takich połączeniach niekiedy następują pewne zmiany znaczeniowe. Osoba krótkowidząca to przecież nie ktoś, kto widzi niezbyt długo, lecz osoba mająca problemy z postrzeganiem obiektów położonych daleko. Podobnie słabosłyszący uczeń to nie dziecko, które nie słyszy słów nauczyciela z powodu hałasu w klasie, lecz ktoś, kto ma problemy ze słuchem.

Na koniec dodam, że rekonstruowana wyżej zasada sprawia, iż należy pisać np. Kierowca, z powodu mgły słabo widzący drogę, spowodował wypadek, ale: Uczeń słabowidzący powinien otrzymywać testy wydrukowane większą czcionką.

dr Tomasz Korpysz

Autor jest językoznawcą, pracownikiem UKSW i UW

Tekst pochodzi z Tygodnika
Idziemy, nr 711

Wasze komentarze:

Jeszcze nikt nie skomentował tego artykułu - Twój komentarz może być pierwszy.

Autor Treść

Nowości św. Ekspedyt Modlitwa do św. Ekspedyta Litania do św. Ekspedyta św. Elfeg św. Leon IX Urodziny jeżyka Jasia

Najbardziej popularne Modlitwa o Cud Tajemnica Szczęścia Modlitwy do św. Rity Litania do św. Józefa Jezu, Ty się tym zajmij - Akt oddania się Jezusowi Godzina Łaski 2023

Poprzednia

[ Powrót ]

Następna