Nekropolie ewangelickie na Woli

Cmentarz luterański i sąsiadujący z nim kalwiński należą do najstarszych w Warszawie. Powstały w 1792 r. wzdłuż zachodnich okopów miejskich. Jako naturalną fortyfikację wykorzystywano je podczas wszystkich walk o stolicę. Największe straty poniosły podczas Powstania Warszawskiego. Wówczas stacjonował tu sztab Batalionu "Wigry". Po wojnie w jednej z krypt znaleziono ulotki powstańcze i zniszczoną radiostację. Ogień i pociski zdewastowały 60 proc. pomników. - Potrzaskane nagrobki, pokryte seriami kapliczki, ubytki w rzeźbach - wymienia Maria Chmiel, przewodnicząca Stołecznego Komitetu Ochrony Zabytków Cmentarza - wszystkie wojenne ślady konserwujemy jako pamiątkę dla przyszłych pokoleń.

Liczne pomniki z XIX i końca XVIII w. ulegają działaniu czasu. Potrzeby konserwatorskie są więc duże. W tegorocznej zbiórce na renowację warszawskich cmentarzy rekord datków padł właśnie przy ul. Młynarskiej. - Była to najwyższa kwota, jaką udało się dotychczas zebrać: ponad 41 tys. złotych - informuje Maria Chmiel.

OD WEDLA DO PRZYBORY

Leżą tu warszawscy przemysłowcy, lekarze i artyści. Między innymi mistrz czekolady Emil Wedel i największy producent piwa w Królestwie Polskim Herman Jung. Także wybitni intelektualiści, jak autor "Słownika języka polskiego" Samuel Linde czy artysta operowy Wilhelm Troszel, autor pieśni "Pod Twą obronę".

Cmentarz kalwiński przy Żytniej to przede wszystkim mauzoleum sławnych ludzi. Leżą tu aktorka Hanna Skarżanka i jej siostra Barbara Skarga, wybitna filozof, Stefan Żeromski czy jeden z "dwóch starszych panów" Jeremi Przybora. Tolerancyjna postawa protestantów pozwoliła na grzebanie na cmentarzu kalwińskim ludzi różnych wyznań i przekonań, co miało znaczenie zwłaszcza w okresie, gdy nie istniał jeszcze w stolicy cmentarz komunalny. Obok siebie leżą metodyści, anglikanie, katolicy, arianie i agnostycy. A na nagrobkach znajdziemy polskie, rosyjskie, włoskie i niemieckie nazwiska... W tej samej ziemi leży Iwan Petrow, pracownik przedstawicielstwa radzieckiego, na którego grobie wyryto sierp i młot, i Katarzyna Sowińska, wdowa po generale - obrońcy Woli poległym w Powstaniu Listopadowym. Jej pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną, pierwszą tak wielką od powstania.

DZIEŁA MISTRZÓW

To niewątpliwie jedne z najpiękniejszych warszawskich cmentarzy. Ci sami rzeźbiarze i kamieniarze budowali nagrobki na obie ewangelickie nekropolie. Jednak uważni obserwatorzy zauważą pewną różnicę. Kościół ewangelicko-reformowany zabraniał posługiwania się obrazami Boga, rozciągając ten zakaz także na krucyfiks. Spacerując w"ięc po cmentarzach ewangelickich zauważymy, że na kalwińskim krzyży jest zdecydowanie mniej, niż na luterańskim.

To także miejsce prawdziwych dzieł. Spotkamy się tu z nazwiskami, które przeszły do historii sztuki. Obok klasycystycznych i neogotyckich mauzoleów znajdują się tu grobowce będące dziełami najwybitniejszych artystów: Malińskiego, Hegla czy Wittiga.

Urzekają nie tylko zabytkowe nagrobki. Cmentarz luterański jako pierwszy w Polsce zaprojektowany był w całości przez architekta, Szymona Bogumiła Zuga. Układ od początku był bardzo przejrzysty. Podczas gdy inne cmentarze miały najprostszy układ szachownicowy, luterański dzięki Zugowi otrzymał indywidualne rozplanowanie, którego głównym założeniem był wygodny dostęp do każdego grobu. Przy odbudowywaniu cmentarza następcy architekta umieli nawiązać do istniejącego planu, bez zaburzenia jego równowagi. Dlatego dziś, spacerując po cmentarzu, wędrujemy wygodnymi, szerokimi alejkami. I póki trwa listopad, warto na ten spacer pójść.